گناباد- دشت ریواس گناباد برای مردم بومی به معنای فرصتی در راستای درآمدزایی است و لذا معیشت برخی از افراد محلی در فصل بهار با برداشت این محصول گره‌خورده است اما از سوی دیگر برخی دوستداران طبیعت و مسئولان منابع طبیعی بر این باورند که افراد محلی به دلیل ناآگاهی در برداشت به این ذخیره خسارت وارد می‌کنند.
گیاه ریواس پراکندگی بسیاری در استان خراسان رضوی ازجمله مناطقی هم چون کاخک، کلات، فودنجان، گیسور، روشناوند و بجستان دارد اما شهرستان گناباد با برخورداری از ۱۰ هزار هکتار رویشگاه ریواس مقام نخست در این استان و کشور را دارد.
در دو طرف جاده «سنو» و «زیبد» به گناباد دشت پهناوری به وسعت پنج هزار هکتار مملو از ریواس وجود دارد که از آن به‌عنوان بزرگترین دشت ریواس کشور یاد می‌شود.
این دشت صرف‌نظر از جاذبه گردشگری به لحاظ اقتصادی و معیشتی در اقتصاد مردم منطقه نقش بسزایی دارد لذا حضور تعداد بسیاری از بهره‌برداران به‌منظور برداشت این گیاه خود موجب رعایت ملاحظاتی است که محور تهیه این گزارش‌شده است.
برداشت ریواس ممنوع یا آزاد
دشت ریواس برای افراد محلی و بومی به معنای فرصتی برای درآمدزایی است و لذا معیشت برخی از افراد محلی در فصل بهار با برداشت این محصول گره‌خورده است اما از سوی دیگر برخی دوستداران طبیعت و مسئولان منابع طبیعی بر این باورند که افراد محلی به دلیل ناآگاهی در برداشت به این ذخیره خسارت وارد می‌کنند.
برخی دوستداران منابع طبیعی می‌گویند افراد محلی متأسفانه این گیاه ارزشمند را که نقش بسزایی در تثبیت خاک دارد از بیخ و بن درآورده و موجب از بین رفتن این گیاه می‌شوند.
از همین رو در طی سال‌های گذشته بر سر این موضوع که برداشت این محصول ممنوع اعلام شود یا فقط به دارندگان مجوز اجازه برداشت داده شود و یا آموزش افراد محلی در دستور کار قرار بگیرد همواره موردبحث بوده است اما ظاهراً امسال مسئولان تصمیم گرفتند تا اجازه برداشت به مردم محلی ندهند!
گره اقتصاد مردم بومی با ریواس
علی شهری یکی از بومیان منطقه در این رابطه به ما می‌گوید: هرسال مردم محلی با حضور در دشت ریواس از این نعمت خدادادی برای برداشت و تأمین معیشت خود اقدام می‌کنند که امسال مسئولان منابع طبیعی اجازه برداشت را نداده و لذا بسیاری از مردم محلی که از این راه ارتزاق می‌کردند متأسفانه بیکار شدند.
وی بابیان اینکه این‌گونه نه‌تنها در اقتصاد محلی تأثیرگذار بوده بلکه خوراک بسیاری از جانوران مانند موش صحرایی، لاک‌پشت‌ها و بزهای کوهی در منطقه براکوه زیبد گناباد را تأمین می‌کند، می‌افزاید: البته تمامی اهالی این منطقه بر این امر باور دارند که باید از این سرمایه حفاظت کرد.
وی بیان می‌کند: متأسفانه در طی سال‌های گذشته شاهد هستیم که خودروهای بسیاری اعم از وانت و حتی تراکتور برای جمع‌آوری این محصول وارد منطقه شده و بدون توجه به تخریب بسیاری از عرصه‌های رویش این گیاه منجر شده است اما ممنوعیت برداشت این محصول نیز بدون توجه به اقتصاد مردم محلی اقدام مناسبی نیست.
شهری در خصوص این گیاه به ما می‌گوید: ریواچ زیبد ریشه‌های بلندی دارد و چندین متر در عمق خاک نفوذ می‌کند و در مقابل خشک‌سالی مقاوم است.
متأسفانه در طی سال‌های گذشته برداشت های بی رویه منجر به تخریب بسیاری از عرصه‌های رویش این گیاه شده اما ممنوعیت برداشت این محصول نیز بدون توجه به اقتصاد مردم محلی اقدام مناسبی نیست.
وی بابیان اینکه علاوه بر تازه خوری با ریواس خوشاب و شربت نیز درست می‌کنند به ما می‌گوید: دشت زیبد یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های این‌گونه مرتعی است.
این شهروند با اشاره به رویش نوع ریواس شیرین که به آن قاقوری یا ریواچ می‌گویند در دامنه دشت و کوه دهستان زیبد ابراز می‌کند: این نوع ریواس را کشاورزان با ریختن خاک روی ساقه تازه از خاک بیرون آمده ، گاهی ساقه با ارتفاع یک متر و ضخامت ۸ سانت به دست می‌آورند که برخلاف ریواس‌های سایر مناطق طعم شیرین دارد و نه طعم ترش.
ممنوعیت برداشت حتی افراد بومی
مجتبی محرابی رئیس منابع طبیعی شهرستان گناباد با بیان اینکه بهره‌برداری از دشت ریواس حتی برای افراد محلی نیز امسال ممنوع اعلام شدگفت: یکی از دلایل این کار تقویت بنیه این‌گونه گیاهی پس از چند سال خشک‌سالی و اقلیمی است تا بتواند رشد بهتری داشته باشد.
وی بیان کرد: لازمه هر نوع بهره‌برداری ،طرح مصوب فنی است که امسال این طرح تدوین‌شده اما مجریان تاکنون وارد کار نشده‌اند چراکه بهره‌برداری از زمین باید تحت اصول خاصی انجام شود.
وی بابیان اینکه همچنین امسال به دلیل شرایط خاص و شیوع ویروس کرونا و امکان انتقال ویروس در میان افراد بومی افزود: لذا از آنجاکه تمامی مراحل برداشت به‌صورت دستی انجام می‌شود و امکان انتقال ویروس بشدت بالاست لذا امسال از ورود افراد بومی برای برداشت جلوگیری شد.
خسارت تگرگ به دشت ریواس
محرابی یادآور شد: پیش از شروع سال جدید و آغاز فصل برداشت اطلاع‌رسانی در خصوص عدم امکان برداشت از دشت ریواس صورت گرفت اما چند مورد تخلف رخ داد که برخوردهای لازم انجام شد و موارد برداشت‌شده حدود ۲۰۰ کیلوگرم توسط اداره منابع طبیعی استان ضبط شد.
رئیس اداره منابع طبیعی گناباد تصریح کرد: در طی بارش‌های گذشته دو نوبت بارش تگرگ، خساراتی به مجموعه این دشت وارد کرد که بالغ‌بر یک میلیارد و ۶۵۰ میلیون تومان برآورد می‌شود.
وی افزود: به‌صورت میانگین در فصل برداشت ۵۰ الی ۱۰۰ نفر در این دشت به کار برداشت مشغول می‌شوند.
طرح علمی مرتع‌داری تدوین‌شد
رئیس اداره منابع طبیعی گناباد مساحت دشت زیبد را به‌عنوان اصلی‌ترین محل کاشت و برداشت این‌گونه در سطح شهرستان و استان خراسان رضوی بالغ بر چهارهزار هکتار اعلام کرد و گفت: در صورت مساعد بودن شرایط آب و هوایی و سایر عوامل بازدهی هر هکتار از زمین بالغ‌بر ۲۰۰ کیلوگرم ریواس خواهد بود.
محرابی با اظهار اینکه به‌منظور کاشت اصولی ریواس، طرح علمی مرتع‌داری تهیه و تدوین‌شده که هنوز وارد فاز اجرایی نشده است، افزود: هرچند ازاین‌گونه در بحث‌های مربوط به احیا مراتع و بیابان‌زدایی استفاده می‌شود و این‌گونه از گیاهانی است که توسط بذر تکثیر می‌شود.
وی با اشاره به اینکه ریواس گونه خاصی است تصریح کرد: علاوه بر بحث‌های اقتصادی و صنایع غذایی، می‌توان در حوزه اکو توریسم و گردشگری نیز ازاین‌گونه استفاده کرد.
اکوتوریسم و گردشگری
رئیس اداره منابع طبیعی گناباد در خصوص کاشت گلخانه‌ای این‌گونه گیاهی نیز اظهار کرد: با توجه به اینکه کاشت این گیاه از نوع دیم است و مدت‌زمان کاشت تا زمان برداشت اولیه حداقل سه یا چهار سال به طول می‌انجامد تاکنون اقدامی درزمینهٔ کاشت گلخانه‌ای صورت نگرفته اما می‌تواند اجرایی شود.
خام خوری ریواس متداول‌ترین نوع مصرف این گیاه معجزه‌گر است و از ساقه‌های آن در تهیه انواع خورشت، کمپوت، مربا و شربت استفاده می‌شود؛ همچنین ریواس دارای ویتامین‌های A و C و املاح معدنی زیاد نظیر پتاسیم و کلسیم است.
این گیاه در غذاهای ایرانی به‌صورت خام و پخته در سالاد و خورش کاربرد دارد.
