زهکشی ۶۳ هزار هکتار از ۲۸۰ هزار هکتار اراضی اولویت‌دار گلستان انجام شده است و اتمام این طرح به بیش از دو هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد اما عده‌ای نسبت به ضرورت اجرای آن در استان ابهام دارند.
مطالعات طرح زهکشی اراضی اولویت‌دار استان گلستان از سال ۸۶ در سطح ۴۵۰ هزار هکتار آغاز شد؛ در آذرماه ۹۳ در نخستین سفر دولت تدبیر و امید به گلستان، شش هزار و ۶۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای توسعه استان اختصاص یافت و اجرای طرح زهکشی در ۲۸۰ هزار هکتار از اراضی اولویت‌دار در لیست طرح و پروژه‌های مصوب قرار گرفت.
به گفته کارشناسان حوزه آب و خاک بخش وسیعی از زمین‌های شمال استان گلستان به دلیل اقلیم نیمه خشک، نوع بافت خاک و شوری، امکان کشت قابل قبولی ندارد و با اجرای طرح زهکشی قابلیت کاشت بهبود می یابد.
اما در کنار مزایای اجرای طرح، عده‌ای هم انتقادات جدی نسبت به اجرای آن دارند و معتقدند اجرای طرح زهکشی برای استانی همچون گلستان که با عقب‌ماندگی‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف دست و پنجه نرم می‌کنند ضرورت ندارد و نمی‌تواند توسعه استان را رقم بزند.
با سید محسن کیاءالحسینی، مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی گلستان حول محور زهکشی اراضی اولویت‌دار استان به گفتگو نشستیم و او معتقد بود این طرح در راستای برنامه‌های اقتصاد مقاومتی و در جهت افزایش تولید، مقابله با تحریم‌ها و حفاظت از محیط زیست استان به اجرا درآمده است.
* راجع به تاریخچه زهکشی ۴۵۰ هزار هکتار اراضی استان برایمان توضیح دهید
سال ۱۳۸۶ مطالعاتی در خصوص زهکشی ۴۵۰ هزار هکتار از اراضی استان توسط آب منطقه‌ای گلستان انجام شده بود. اوایل دهه ۹۰ مطالعات جدید و پایش آغاز و نتیجه آن، مشخص شدن ۲۸۰ هزار هکتار از اراضی اولویت‌دار استان بود که باید زهکشی آن طی برنامه پنج یا ۱۰ ساله به پایان برسد.
* عملیات اجرایی طرح از چه سالی آغاز شد؟
از سال ۹۶ آغاز و از آن زمان تاکنون مطالعات و عملیات اجرایی ۱۴۶ هزار هکتار آغاز شده و یا در حال انجام است.
* تاکنون در چه سطحی شبکه زهکشی اجرا شده و مشخصاً در کدام شهرستان‌ها؟
۲۸۰ هزار هکتار از اراضی به ۱۵ زون تقسیم شد، ما در استان تقریبا با دو دسته اراضی برای انجام زهکشی مواجه‌ایم. یک دسته اراضی شمالی گرگانرود که خاک آن شور و قلیایی بوده و سطح آب زیرزمینی بالاست؛ مانند اراضی گمیشان و اراضی غربی استان که به دریا نزدیک‌تر هستند؛ در این مناطق شبکه روباز (کلاس چهار و پنج) را اجرا می‌کنیم؛ هم کار آب‌شویی انجام می‌شود و هم زهکش که سیلاب‌های احتمالی را به سمت تالاب هدایت کند. تقریباً در تمام شهرستان‌ها به غیر از رامیان.
دسته دوم اراضی جنوب گرگانرود و قره‌سو است که زهکشی در این اراضی با هدف کنترل تراز آب زیرزمینی به شکل شبکه زیرزمینی (کلاس یک و دو) به اجرا در می‌آید.
* اجرای این طرح (زهکشی) به پیشنهاد مدیران استانی بود یا الزام مدیران وزارتخانه؟
پیشنهاد استانی بود اما اعتبارات آن تماماً ملی است.
* ظاهراً گلستان نخستین استانی است که شبکه زهکشی روباز را به اجرا گذاشته آن هم در سطح وسیع، بهتر نبود بعد از اطمینان از نتایج مثبت، اجرای طرح در سطح وسیع‌تری انجام می‌شد؟
درست است که ما استان پایلوت در این حوزه هستیم و شبکه زهکشی روباز در اراضی دیم شمال استان برای نخستین بار در کشور اجرا می‌شود اما این طرح در کشورهای دیگر خاورمیانه کار شده و نتایج خوبی داشته است. زهکشی اراضی اولویت‌دار گلستان جزو پنج طرح اصلی حوزه کشاورزی کشور است که وزیر محترم جهاد هر هفته پیگیر روند اجرای آن هستند.
* انتقادات جدی نسبت به اجرای این طرح وجود دارد؛ پاسخ شما چیست؟
اجرای هر طرح مزایا و معایبی دارد اما قطعاً مزایای این طرح بیشتر از معایب آن است.
کنترل و جلوگیری از شور شدن زمین، کنترل و جلوگیری از ماندابی شدن، کنترل فرسایش خاک، کنترل سیل، حفاظت از محیط زیست و کمک به احیاء تالاب، جلوگیری از راکد شدن آب و ایجاد بوی تعفن و نامطبوع در محیط مزرعه، به زیر کشت بردن اراضی جدید، بهبود کمیت و کیفیت محصولات، کمک به توسعه اقتصاد روستایی و تأمین امنیت غذایی از جمله مزایای اجرای طرح زهکشی است.
* پس شما معتقدید مزایای آن نسبت به معایبش بیشتر است؟
دقیقاً همینطور است؛ ضمن اینکه هزینه زهکشی در استان نسبت به سایر استانها پائین‌تر است؛ هزینه زهکشی در خوزستان و سیستان و بلوچستان ۱۰ برابر استان گلستان است. ابتدا شبکه زهکشی ۳۴ هزار هکتار از اراضی گمیشان انجام شد؛ عملکرد برداشت گندم و جو در این منطقه پیش از زهکشی ۶۰۰ تا ۷۰۰ کیلو بود که در سال اول بهره‌برداری (۹۷) به هزار و ۲۰۰ کیلو رسید؛ با بارندگی‌های خوب سال گذشته این رقم به ۲.۵ تا ۳.۵ تن در هکتار رسید.
اجرای زهکشی در ۶۰ درصد اراضی استان کنترل تراز آب زیرزمینی، در ۷۵ درصد اراضی کنترل کیفیت خاک، در ۵۰ درصد اراضی جلوگیری از بیابان‌زایی و در ۷۰ درصد اراضی کنترل سیلاب و رواناب را به همراه دارد.
* در حال حاضر چه میزان از طرح زهکشی اراضی اولویت‌دار استان انجام شده است؟
فاز نخست که شناخت ۴۵۰ هزار هکتار از اراضی اولویت‌دار بوده انجام شده؛ فاز دو مطالعات نهایی است و با اعتباری بالغ بر ۱۴۵ میلیارد تومان فاز مطالعات و اجرا شبکه زهکش ۶۳ هزار هکتار از اراضی شمال استان به پایان رسید.
هم‌اکنون شبکه زهکش ۱۷ هزار هکتار از اراضی گمیشان، گرگان و علی‌آباد در حال اجرا است. شبکه زهکش ۳۵ هزار و ۷۰۰ هکتار از اراضی گمیشان، سد بوستان، گرگان، کردکوی و بندرگز در مرحله مناقصه است و مطالعات ۳۱ هزار هکتار از اراضی آزادشهر، آق قلا، بندرترکمن و گنبد به پایان رسیده و تا پایان سال به مناقصه گذاشته می‌شود. در مجموع کار اجرا، مطالعه و مناقصه ۱۴۷ هزار هکتار از اراضی استان انجام شده و یا در حال انجام است.
* چه میزان از آن شبکه زیرزمینی و چه میزان رو باز است؟
در ۳۴ هزار هکتار از اراضی گمیشان، سه هزار هکتار اراضی آق قلا و بندرترکمن و ۱۵ هزار هکتار از اراضی گمیشان – شمال سقر تپه (فاز اول) شبکه روباز و در سد گلستان فاز یک تا چهار، گرگان، علی‌آبادکتول و بندرگز شبکه زیرزمینی اجرا شده است.
از مجموع ۱۷ هزار هکتار از اراضی در حال اجرا فاز دوم گمیشان – شمال سقر تپه شبکه روباز و دو هزار هکتار از اراضی گرگان و علی‌آباد شبکه زیر زمینی در حال انجام است.
همچنین اجرای شبکه زهکش روباز ۱۵ هزار هکتار از اراضی گمیشان – جنوب سقر تپه، شبکه زیرزمینی چهار هزار هکتار از اراضی سد بوستان و ۱۶ هزار و ۷۰۰ هکتار از شبکه ترکیبی گرگان، کردکوی و بندرگز به مناقصه گذاشته شده است.
از مجموع ۳۰ هزار و ۵۰۰ هکتار مطالعات انجام شد نیز دو هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی آزادشهر شبکه زیرزمینی، ۲۲ هزار هکتار از اراضی آق قلا و بندر ترکمن شبکه زهکش روباز و در شش هزار هکتار از اراضی دیگچه گنبد شبکه ترکیبی اجرا می‌شود.
* اولویت اجرای این طرح‌ها چگونه مشخص شده است؟ به این حوزه هم انتقادات زیادی وارد است
پس از مطالعات و مباحث فنی، پیمایش اولیه، نقاط اولویت‌دار را مشخص کرده است ضمن اینکه از مدیریت شهرستان‌ها خواستیم نقاط بحرانی‌تر را معرفی کنند.
* اشتغال‌زایی طرح زهکشی (تأثیر زهکشی در اشتغال کارگر و مهندسان) را چطور ارزیابی می کنید؟
در انتخاب پیمانکار دخالتی نداریم و طرح‌های زهکشی استان هم مطابق با قانون مناقصات به اجرا در می‌آید اما پیمانکاران بومی در اولویت هستند؛ هرچند طبق توافق از پیمانکاران هم خواسته‌ایم از ظرفیت‌های استانی برای اجرای طرح بهره ببرند ضمن آنکه اجرای شبکه را به چند قسمت تقسیم کرده‌ایم تا بتوانیم از چهار یا پنج پیمانکار بومی استفاده کنیم. چرا که پیمانکاران بر اساس گرید حقوقی خاص انتخاب می‌شوند.
* آیا بهتر نیست در شرایط تحریمی کشور این طرح به تعویق افتد و پس از رفع تحریم‌ها، با استفاده از منابع مالی خارجی نظیر فاینانس، بانک توسعه اسلامی، صندوق توسعه ملی و… مجدد اجرا شود؟
این طرح در راستای برنامه‌های اقتصاد مقاومتی و در جهت افزایش تولید و مقابله با تحریم‌ها اجرا می‌شود. در این طرح از توان متخصصان داخلی، پیمانکاران بومی، امکانات داخلی و بدون ارز خارجی استفاده می‌شود.
* زهکشی اراضی اولویت‌دار استان به چه میزان اعتبار نیاز دارد؟
تاکنون برای ۶۳ هزار هکتار اولیه ۱۴۵ میلیارد تومان هزینه کرده‌ایم برای طرح‌ها در حال اجرا (۱۴۶ هزار و ۲۰۰ هکتار) ۷۵۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم. در مجموع زهکشی ۲۸۰ هزار هکتار از اراضی اولویت‌دار استان به دو هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد.
