آفت کش ها و سموم کشاورزی مانند سموم فنوکسی اسید به علت حلالیت بسیار زیادی که دارند می توانند با نفوذ به آب های زیرزمینی و رودخانه ها، اثرات مخرب و زیان آوری بر محیط زیست و جانداران زنده به وجود آورند.
اهمیت این مساله باعث شد تا پژوهشگران پژوهشکده علوم پایه کاربردی جهاد دانشگاهی شهید بهشتی و دانشکده شیمی شهید بهشتی طرحی با عنوان «حذف سموم فنوکسی اسید از نمونه های آب های زیرزمینی با استفاده از نانو ذرات پلیمری هوشمند» اجرا کنند؛ طرحی بسیار کاربردی که اکنون به پایان رسیده و نتایج آن در مجلات بین المللی انتشار یافته اما هنوز به مرحله تجاری نرسیده است.
دکتر هادی تابان، مجری این طرح به گفت: سم های فنوکسی اسید از جمله علف کش هایی هستند که ترکیبات بسیار قطبی دارند. همچنین این نوع سم ها به علت حضور گروه های کربوکسیلیک اسید حلالیت بسیار زیادی در آب دارند.
این دکترای تخصصی شیمی تجزیه درباره این طرح اظهارداشت: هم اکنون سم های فنوکسی اسید برای حذف آفت های کشاورزی در مزارع استفاده می شوند. اغلب این سم ها پس از بارندگی، از سطح خاک و گیاهان شسته شده و وارد آب های زیرزمینی و رودخانه ها می شوند.
این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم پایه کاربردی جهاد دانشگاهی افزود: در حال حاضر طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، حداکثر مقدار مجاز این سموم در آب باید ۷۰ میکروگرم بر لیتر باشد بنابراین اندازه گیری این علف کش ها در آب های زیرزمینی و رودخانه ها ( مهمترین منابع آب آشامیدنی) از اهمیت زیادی برخوردار است.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر آنالیز سموم علف کش ها در آب های آشامیدنی به راحتی امکان پذیر نیست؛ آنالیز این نمونه ها به دستگاه خاص و روش پیش تغلیظ کارآمد نیاز دارد از اینرو به منظور اجرای این طرح از مایکروژل مغناطیسی برای پیش تغلیظ علف کش های فنوکسی اسید در نمونه های محیطی استفاده کرده ایم. از سوی دیگر حلال های آلی سبز نیستند به همین دلیل سعی کرده ایم برای اجرای این طرح از شیمی سبز نیز استفاده کنیم.
تابانی گفت: همچنین به منظور حذف سموم فنوکسی اکسید از نمونه های آب های زیرزمینی و رودخانه ای از نانو ذرات پلیمری هوشمند( نسل جدید نانو ذرات پلیمری) استفاده کرده ایم. این نوع نانو ذرات بیشتر در بحث رهاسازی داروها کاربرد دارند.
این نانو ذرات داروها را درون پلیمرها لود می کنند، پس از تزریق آنها به بدن فردی که سلول سرطانی دارد، این حامل ها وارد بافت های سرطانی می شوند. بافت های سرطانی PH اسیدی دارند. این پلیمرها نیز به PH اسیدی حساس هستند بنابراین داروهای لود شده در بافت سرطانی آزاد می شوند و کار مداوای این بیماران را آغاز می کنند.
وی ادامه داد: اهمیت این مساله باعث شد تا ما نیز برای شناسایی و آنالیز سموم از این پلیمرها استفاده و با دستگاه الکتروفورز نمونه ها را آنالیز کنیم. به عنوان مثال بررسی های متعدد ما نشان داد که رودخانه سفید رود و آب دریای خزر دارای این سموم هستند.
در نهایت با بررسی پارامترهایی مانند نوع حلال، مقدار جاذب، زمان استخراج و معرفی روش بهینه اندازه گیری سموم آب های زیرزمینی و رودخانه ها، نتایج این طرح در مجلات معتبر بین المللی به چاپ رسید.
این عضو هیات علمی پژوهشکده علوم پایه کاربردی جهاد دانشگاهی اظهارداشت: هرچند این طرح کاربردی است اما هنوز به مرحله تجاری سازی نرسیده است اما اگر سازمان غذا و دارو یا محیط زیست نیازمند آنالیز این ترکیبات باشند، حتما با کمال میل با آنها همکاری خواهیم کرد.
