کیفیت غذای مصرفی هر انسانی همواره ارتباط مستقیمی با مسائل تغذیه‌ای و همچنین عادات غذایی مردم جامعه خود دارد.
امنیت غذایی وقتی تحقق می‌یابد که مردم به غذای کافی و مقوی دسترسی داشته باشند. ماهی و سایر گونه‌های آبزی می‌توانند نقش موثری در ذائقه و تامین ویتامین‌ها و مواد مورد نیاز سلامت مردم داشته باشند.
علاوه بر جنبه غذایی ماهی می‌توان به بخش شیلات و آبزیان از دیدگاه اقتصادی به عنوان یک منبع عمده درآمد و همچنین اشتغال نگاه کرد.
در کشور‌های پیشرفته ماهی مقبولیت بسیاری دارد بطوریکه از۴۰ کشوری که ماهی منبع عمده پروتئین حیوانی آن‌ها به شمار می‌آید، ۳۹ کشور آن شامل کشور‌های در حال توسعه است.
ماهی جایگزین مناسب در سبد غذایی
متوسط سرانه مصرف ماهی در ایران ۱۲ کیلو و صد گرم است. این رقم در جهان ۲۰ کیلوگرم و در استان همدان ۷ کیلو و ۷۵ گرم است که از میانگین کشوری و جهانی پایین‌تر است.
“سمانه عزیزی”، متخصص تغذیه دانشگاه علوم پزشکی همدان با بیان اینکه ماهی به عنوان غذای سالم باید در سبد غذایی خانوار قرار گیرد می‌گوید:” با توجه به افزایش جمعیت و کاهش منابع تولید و خواص ماهی، باید ماهی به عنوان پروتئین مکمل در سبد غذایی خانواده‌ها باشد. ”
ماهی دارای پروتئین با کیفیت بالا، یُد، انواع ویتامین و مواد معدنی است، همچنین مقدار زیادی اسید‌های چرب امگا ۳ و ویتامین D در این ماده مغذی وجود دارد.
تولید بیش از یک میلیون تن انواع آبزی در ایران
داشتن دریا و برخورداری از پتانسیل آن یکی از امتیازات اقتصادی برای کشور‌ها محسوب می‌شود به طوری که از این بخش می‌توان در زمینه‌های اقتصاد و اشتغال استفاده کرد. ایران نیز با داشتن منابع دریایی خزر، عمان و خلیج فارس یکی از کشور‌های شاخص در حوزه دریایی به شمار می‌آید.
در سال گذشته میزان تولید انواع آبزیان در ایران به یک میلیون و ۲۶۳ هزار تن رسید که ۴۹۰ هزار تن آن آبزی‌پروری و ۷۷۳ هزار تن آن صید بود. ایران در پرورش ماهی قزل‌آلا رتبه نخست جهان را داراست و در تولید خاویار و گوشت ماهیان خاویاری هم رتبه‌های سوم و چهارم دنیا را در اختیار دارد.
تولیدسالیانه ۶ هزار تن ماهی در استان همدان
استان همدان هم اگرچه ساحلی نیست و به دریا راه ندارد، اما توانسته گام‌های موثری در زمینه تولید ماهی بردارد.
استان همدان با تولید حدود ۶ هزار تن انواع ماهیان گرم آبی و سردآبی و ۴ میلیون و۲۰۰ هزار قطعه ماهیان زینتی در زمینه تولید ماهیان سردآبی دارای رتبه یازدهم و در زمینه تولید ماهیان گرم آبی و زینتی صاحب رتبه دوازدهم در کشور است. همچنین همدان در زمینه تولید تخم چشم زده ماهی و بچه ماهی قزل آلا نیز در بین ۳ استان برتر کشور قرار دارد. همچنین بیش از یک هزار مزرعه و استخر دو منظوره تکثیر و پرورش انواع ماهی نیز در این استان وجود دارد.
آقای” علی دولو “، مدیر شیلات سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با اشاره به اینکه در این استان ۲ واحد پرورش زالوی طبی با ظرفیت ۲۵۰ هزار قطعه فعالیت دارد می‌گوید:” بیشترین ماهیان تولیدی و همچنین بچه‌ماهی در شهرستان نهاوند تولید می‌شود. ”
وی با بیان اینکه تاکنون برای یک هزار و صد نفر در بخش شیلات استان اشتغال ایجاد شده است ادامه می‌دهد:”حدود ۳۵ درصد از اشتغال ایجاد شده مربوط به شهرستان نهاوند است. ”
نهاوند قطب شیلات استان همدان
از آنجایی که یکی از شاخه‌های اصلی رودخانه خروشان گاماسیاب به عنوان طولانی‌ترین رودخانه غرب کشور با ۹۰۲ کیلومتر از شهرستان نهاوند عبور می‌کند، این موضوع موجب شده این شهرستان سرسبز با تولید بیش از ۵۰ درصد از گوشت ماهی همدان و در اختیار داشتن بازار تکثیر و تولید بچه ماهی، ظرفیت بسیار مناسبی برای ایجاد اشتغال و درآمد در این زمینه باشد.
مدیر یک واحد پرورش ماهی قزل آلا با بیان اینکه توانسته ۲ استخر با زیربنای ۱۶۰۰ مترمربع ایجاد کند می‌گوید:” ظرفیت تولید ماهی در این استخر‌ها سالانه ۲۰ هزار تن است. “محمدرضا بیات با اشاره به اینکه برای ساخت این استخر‌ها ۲ میلیارد ریال هزینه کرده است ادامه می‌دهد:” این مزرعه با آب کشاورزی و به صورت فصلی فعالیت می‌کند و در این زمینه نیز تاکنون برای سه نفر اشتغال ایجاد شده است. ”
“روستای بابا رستم” تنها دهکده شیلاتی غیرساحلی کشور
“روستای بابارستم” در شهرستان نهاوند به علت موقعیت جغرافیایی مطلوب و همچنین وجود طولانی‌ترین رودخانه غرب کشور تنها دهکده شیلاتی غیر ساحلی کشور به شمار می‌آید که از اهمیت بسیار زیادی در صنعت آبزی پروری برخوردار است.
این روستا نخستین مرکز استراتژیک ملی در کشور به شمار می‌آید که توانسته برای اصلاح نژاد ماهی قزل‌آلا نیز تاییدیه شیلات را دریافت کند. این دهکده شیلاتی غیرساحلی با تولید سالانه۳۰۰ تن ماهی به عنوان یکی از قطب‌های مهم تولیدکننده ماهی به شمار می‌آید.
ایجاد واحد پرورش کروکودیل در ملایر
استان همدان در زمینه توسعه شیلات و پرورش آبزیان ایجاد صنایع مرتبط چرخه کامل با این بخش را در دست اجرا دارد، که در این زمینه می‌توان به راه اندازی واحد بسته بندی آبزیان در شهرستان نهاوند، بهره برداری از ۲ کارخانه خوراک آبزیان و نیز مزرعه پرورش کروکودیل در ملایر اشاره کرد.
واحد پرورش دهنده کروکودیل در شهرستان ملایر تنها و نخستین مزرعه پرورش کروکودیل کشور است که با متراژ ۴ هزار مترمربع ایجاد شده است.
“محمدحسین جلیلی” مدیر واحد پرورش دهنده کروکودیل با بیان اینکه ۵۳ کروکودیل در این واحد وجود دارد و برای ۸ نفر اشتغال ایجاد شده است می‌گوید:” از گوشت کروکودیل برای درمان بیماری‌های مختلف مانند رماتیسم، آسم و درد‌های عضلانی و از پودر استخوان آن نیز به صورت فرآوری شده برای درمان سرطان پوست استفاده می‌شود. ”
افزایش بهره وری آب با پرورش ماهی
آقای “دولو ” مدیر شیلات سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه در حقیقت پرورش ماهی افزایش بهره‌وری آب در مزارع کشاورزی است می‌گوید:” فضولات دفع شده ماهی که حاوی انواع کود‌های حیوانی است می‌تواند نقش موثری در بهبود عملکرد کشت کشاورزان داشته باشد.
گفتنی است به طور متوسط هر استخر پرورش ماهی در فصل زراعی ۳ تا ۵ تن تولید دارد.
مشکلات شیلات در استان همدان.
اما این صنعت پردرآمد با مشکلات متعددی روبروست تا جایی که عرصه را برای فعالان آن تنگ کرده است، مشکلاتی که پاشنه آشیل این بخش به شمار می‌آیند.
استان همدان پتانسیل خوبی برای توسعه صنعت شیلات دارد به طوری که در گوشه‌گوشه مزارع این استان می‌توان شاهد ایجاد استخر ماهیان سردآبی و گرمابی مانند قزل‌آلا و کپور باشیم. اما اکنون با افزایش قیمت مواد اولیه تولید ماهی، به خصوص قزل‌آلا و بچه‌ماهی، تولید‌کنندگان با مشکل تامین مواد اولیه پرورش ماهی مواجه‌اند.
لزوم نظارت بیشتر بر مواد اولیه
یک پرورش دهنده شیلات در شهرستان نهاوند با بیان اینکه ” می‌بایست نظارت‌ها بر مواد اولیه مانند تخم چشم زده و خوراک ماهی بیشتر شود می‌گوید:” مواد اولیه با قیمت بالا و بدون کیفیت وارد بازار می‌شود. ”
“احسان امیری” می‌افزاید:” پارسال خوراک ماهی را ۷ هزار تومان تهیه و ماهی را ۲۷ هزار تومان بفروش می‌رساندیم، اما امسال قیمت‌های خوراک ماهی دو برابر شده به طوری که نمی‌توان پیش‌بینی کرد میزان سود دهی به چه میزان خواهد بود. ”
افزایش قیمت‌ها و هزینه‌های تولید ماهی
یک پرورش دهنده دیگر ماهی نیز با اشاره به اینکه طول مدت پرورش ماهی حدود ۷ ماه است و در این مدت بچه‌ماهی‌ها باید با خوراک مخصوص تغذیه شوند می‌گوید:” پرورش ماهی هزینه زیادی برای پرورش‌دهنده به همراه دارد. ”
“علی ظفری” با اشاره به اینکه “اگر ماهی خوب تغذیه نشود به وزن ایده‌آل نخواهد رسید و مشتریان نیز با قیمت کمتری آن را خریداری می‌کنند” ادامه می‌دهد:” وقتی غذای ماهی گران شود تولید کننده باید با حاشیه سود کمتری ماهی پرورشی خود را به فروش برساند و این یعنی ضرر در تولید. ”
این پرورش دهنده ماهی اضافه می‌کند:” قیمت خوراک ماهی ۲ و نیم برابر شده است هر کیلوگرم خوراک ۴ هزار تومانی ماهی ۹ هزار تومان رشد داشته است. ”
دیگر تولیدکننده ماهی هم با اشاره به اینکه ویتامین c مورد نیاز پرورش ماهی از کیلویی ۸۰ هزار تومان به ۳۵۰ هزار تومان افزایش یافته است می‌گوید:” قیمت خوراک بچه ماهی هم از ۴۰۰ تومان به ۷۰۰ تا ۸۰۰ تومان رسیده است. ”
“مبین رستم‌پور”با اشاره بر اینکه ماده ضد‌عفونی گالن ۵ لیتری که سال قبل ۱۱۵ هزار‌تومان قیمت داشت امسال به ۳۰۰ هزار‌تومان قیمت رسیده است می‌گوید:” هر فروشنده‌ای به هر قیمتی که دلش می‌خواهد مواد را در اختیار تولیدکننده قرار می‌دهد و کسی نمی‌پرسد چرا باید به این قیمت بفروشد. ”
نداشتن امکان تولید خوراک ماهی به صورت دستی
“مبین رستم‌پور” تولید کننده ماهی پرورشی با اشاره به اینکه” امکان تولید خوراک ماهی را به صورت دستی نداریم” می‌افزاید:” مواد اولیه آن ترکیب مشخصی دارد و با افزایش قیمت سویا و پودر ماهی قیمت خوراک ماهی هم افزایش یافته است. ”
سود اصلی در جیب دلالان
نبود بستر مناسب برای عرضه و تقاضای محصولات شیلات و همچنین عدم ایجاد بازارچه دائمی و متنوع برای فروش ماهی در استان فرصت را برای سودجویی دلالان فراهم کرده است. خرید ارزان آبزیان در مزارع پرورش ماهی از سوی سودجویان، موجب شده تا کام پرورش‌دهندگان ماهی در استان تلخ شود. “سعید امیری” یکی از پرورش‌دهنده ماهی با بیان اینکه می‌بایست دست دلالان در این حوزه کوتاه شود می‌گوید:” دلالان با صادر کردن ماهی به تهران سود اصلی را در این حوزه به جیب می‌زنند. ”
آسیب ویروس “وی اچ اس” به پرورش ماهی
سال‌های قبل همدان به عنوان قطب تولید بچه‌ماهی حدود ۴۵ درصد از نیاز کشور را در این بخش تولید و تامین می‌کرد، اما با ورود ویروس مشخص همراه بچه‌ماهی‌های خارجی به کشور قطب پرورش بچه‌ماهی کشور را نابود کرده است و اکنون بخش شیلات استان در این بخش با کمترین ظرفیت خود تولید را ادامه می‌دهد.
یک تولید کننده بچه‌ماهی در شهرستان نهاوند که در این زمینه ضرر‌های بسیاری را متحمل شده است با بیان اینکه ۴۵ درصد بچه ماهی کشور از مزرعه‌ای که مدیریت آن با من بود تامین می‌شد می‌گوید:” با ورود بچه‌ماهی خارجی آلوده به ویروسی به نام “وی اچ اس” در یک سال ۱۵ میلیارد تومان و در سال بعد ۱۰ میلیارد‌تومان تلفات دادم. ”
“محمد جواد سیف” با اشاره به اینکه هم اکنون به علت ضرر ناشی از این ویروس مجبور به کاهش ۳۰ نفر از نیرو‌های خود شدم اضافه می‌کند:”بدهی بانکی هم دارم که به علت نبود توان تولید جریمه دیر‌کرد هم به آن افزوده شده است. ”
وی می‌گوید:” بدهی من به بانک ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است که به ۷ میلیارد‌تومان رسیده و سیل امسال هم به مزرعه خسارت وارد کرده است. ”
لزوم حمایت از واحد‌های آسیب دیده
“علیمردان طالبی” مدیر کل ستاد مدیریت بحران استانداری همدان درباره تامین خسارت مزارع پرورش ماهی می‌گوید:” کارشناسی خسارت با سازمان جهاد‌کشاورزی است که بر اساس معیار‌های مشخصی خسارت‌ها را پرداخت خواهند کرد. ”
” ظاهر پور‌مجاهد، “معاون امور اقتصادی استاندار همدان” هم با بیان اینکه باید بر اساس قانون اقدام کنیم و خارج از آن نمی‌توانیم اقدامی انجام دهیم می‌گوید:” آنچه که در توان استان باشد اعم از قسط بندی بدهی برای حمایت از این واحد‌های تولیدی انجام خواهیم داد. ”
توسعه آبزی پروری اولویت نخست جهاد کشاورزی
“مدیر شیلات سازمان جهاد کشاورزی استان همدان “با بیان اینکه هم اکنون در توسعه و تولید آبزی پروری بحث شناسایی منابع آبی، تولید، ایجاد و مزارع جدید در اولویت این نهاد قرار دارد می‌گوید:”صدور مجوز، ارایه آموزش‌های فنی، امکان‌سنجی تولید ماهی، مکان‌یابی، ارایه تسهیلات بانکی به تناسب تولید هر واحد پرورش ماهی از جمله اقداماتی است که این نهاد برای حمایت از این بخش انجام می‌دهد. ”
“علی دولو” می‌افزاید:” بر اساس میزان تولید و استخر پرورش ماهی حدود صد میلیون تومان تسهیلات به واحد‌های متقاضی پرداخت می‌شود. “آب گرفتگی مزارع و آسیب واحد‌های پرورش ماهی
در هفته نخست اسفندماه امسال شاهد بارش شدید باران در استان همدان بودیم بطوری که در بیشترین میزان بارندگی در روز‌های پنجم تا هفتم این ماه با میانگین ۸۲ میلی‌متر بارش ثبت شد.
“علی کمالی نژاد”، مدیر جهاد کشاورزی نهاوند با اشاره به اینکه” برآورد می‌شود بیش از۳۰۰ میلیارد تومان به مزارع پرورش ماهی قزل آلا و بخش زراعی این شهرستان خسارت وارد شده است می‌گوید:” به علت نبود سیل بند و مسیر انحرافی برای رودخانه و لایروبی نشدن مسیر رودخانه ورود شدید گل و لای و سیلاب به مزارع و سایت‌های پرورش ماهی را شاهد بودیم. ”
” احد ظفری “مدیر پدافند غیرعامل سازمان جهاد کشاورزی استان همدان با بیان اینکه علی رغم اقدامات انجام شده در شهرستان نهاوند شاهد آسیب رسیدن به مزارع پرورش ماهی در حاشیه رودخانه‌ها بودیم می‌گوید:”هم اکنون بررسی‌های لازم انجام شده و در حال جمع بندی خسارت‌های وارده به مزارع هستیم. ”
وی با اشاره به اینکه در خصوص مزارعی که دارای بیمه حوادث هستند هماهنگی لازم با صندوق بیمه در حال انجام است می‌افزاید:”کارشناسان با بازدید از مزارع آسیب دیده در اسرع وقت می‌توانند خسارت افرادی که زیر پوشش بیمه هستند را ارزیابی و پرداخت کنند. ”
آقای “ظفری” با اشاره به اینکه برخی از واحد‌ها نیازمند مقاوم سازی است ادامه می‌دهد:”این واحد‌ها می‌توانند با بهره گیری از تسهیلات قابل ارائه در این زمینه اقدام کنند. ”
کلام آخر
بخش شیلات یقینا می‌تواند تاثیر زیادی در اقتصاد و اشتغال داشته باشد. توجه ویژه به نیروی انسانی و بهره‌گیری از توانمندی‌های آنان، بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود برای توسعه آبزی‌پروری با هدف افزایش ارزش افزوده، تولید محصولات شیلاتی صادرات محور و ایجاد جهش صادراتی، تقویت تشکل‌ها و تعاونی‌های شیلاتی و ترویج و توسعه مکانیزاسیون می‌تواند به این صنعت کمک کند و راه را برای توسعه و رونق تولید در استان همدان با توجه به کشاورزی بودن آن هموار کند.
