آبخیزداری یکی از مهمترین روش‌ها برای مدیریت صحیح منابع آب و خاک است، که از ۷ دهه گذشته در کشور آغاز شده است و اکنون برای توسعه پایدار در حوزه طبیعت اجرای طرحهای آبخیزداری به یک ضرورت تبدیل شده است.
آبخیزداری به معنای تغذیه سفره‌های زیرزمینی و برنامه‌ریزی و مدیریت آبخیز، برای جلوگیری از به هم‌خوردن وضعیت منابع آبخیز و حفظ آن با اجرای طرحهای مختلف در حوزه آبخیز است، که افزایش تولید محصول با بهره‌گیری از دانش، تجربه و استفاده از بندها و سدهای خاکی را به دنبال دارد.
فعالیت‌های آبخیزداری با اهداف،مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، کاهش فرسایش خاک و رسوب‌دهی، تغذیه سفره‌های زیرزمینی،کنترل هرز آب‌ها، کنترل سیلاب و بهره‌وری بهینه از نزولات آسمانی، ارتقاء آگاهی عمومی و توسعه مشارکت مردم و توسعه فعالیت‌های مطالعاتی اجرا می‌شود.
با توجه به خشکسالی‌های اخیر و خشک شدن ۱۱ دشت و ممنوعه شدن ۴ دشت از این تعداد در استان اجرای طرحهای آبخیزداری یک ضرورت برای این استان به عنوان منشا ۲ رودخانه کارون و زاینده‌رود و بخشی از دز است که هنوز این امر مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
عملیات آبخیزداری در ۳ بخش مکانیک، بیومکانیک و بیولوژیک از جمله جنگل‌کاری، مرتعداری، ایجاد پوشش گیاهی وفضای سبز در سطح خاک، احداث بندها و سدهای خاکی، چاله‌های فلسی، تورکینست و عملیات‌های سخت‌افزاری و سازه‌ای در راستای جلوگیری از هدررفت آب و روان‌آب در بارش‌ها، کمک به تغذیه سفره‌های زیرزمینی، ذخیره نزولات آسمانی، کنترل سیل و رسوبات است.
آبخیزداری و آبخوانداری در کاهش عوامل تخریب منابع طبیعی از جمله سیل، خشکسالی ، تغییر اقلیم، مقابله با کمبود و بحران آب و بیابان‌زایی تاثیرگذار است.
در استان چهارمحال وبختیاری تاکنون بیش از ۲ هزار و ۳۰۰ سد سنگی و ملاتی و ۱۰۰ بند خاکی احداث شده است که این میزان احداث سد بند خاکی تنها ۳۰ درصد روانآبها را جمع‌آوری می‌کند.
در این میان جوامع محلی، کشاورزان و باغداران به ضرورت اجرای طرحهای آبخیزداری پی‌بردند و معتقدند اجرای این طرح‌ها علاوه بر رونق بخش کشاورزی و باغداری، در افزایش ذخیره آب، تقویت سفره‌های زیرزمینی و کاهش سرعت سیلاب و کنترل دبی آب رودخانه، قنات و چشمه‌ها تاثیر گذار است.
خیران برای نخستین بار به سمت احداث سدخاکی رفتند
نخستین بانی اجرای طرح آبخیزداری خیرساز در چهارمحال وبختیاری و همچنین کشور گفت: با توجه به خشکسالی چندسال اخیر در استان و کاهش افت سفره‌های زیرزمینی و قنات‌ها،باغات در یکی از مناطق شهرکرد در حال خشک شدن بود.
کیومرث کوهی‌فایق افزود: براساس آموزش‌ها و یافته‌های خود و همچنین باغداران این منطقه از ۳ سال گذشته اقدام به احداث سدخاکی با همکاری و همراهی مردم و باغداران منطقه در بالادست چشمه و قنات‌های منطقه کردیم.
به گفته وی، برای اجرای این طرح آبخیزداری ۸۰۰ میلیون ریال هزینه از سوی باغداران انجام شد و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان نیز برای تکمیل طرح و اجرای سرریز، اعتباراتی را هزینه کرد.
وی اظهار داشت: با اجرای این طرح در بارش سال گذشته و امسال سد آبگیری و همچنین قنات‌های پایین دست نیز آبگیری شدند که این امر باعث شد درختان رو به خشکی این منطقه جان دوباره بگیرند.
این باغدار شهرکردی به افزایش ذخیره آب در سفره‌های زیرزمینی و همچنین قنات‌ها به عنوان مزیت طرحهای آبخیزداری اشاره کرد و گفت: جلوگیری از فرسایش خاک،جلوگیری از هدر رفت نزولات آسمانی، مهار سیلاب و توسعه پایدار بخش کشاورزی و باغداری از دیگر مزیت‌های اجرای طرحهای آبخیزداری است.
یکی دیگر از مجریان موفق اجرای طرحهای آبخیزداری در هفشجان شهرستان شهرکرد نیز با اشاره به اهمیت بحث آبخیرداری و آبخوانداری در توسعه کشاورزی و باغداری و توسعه پایدار منطقه گفت: آبخیزداری برای حفظ آب و خاک برای آیندگان نیز ضروری است.
خدامراد فروزنده هفشجانی اظهار داشت:آبخیزداری در کشور دارای اهمیت ویژه است و مقام معظم رهبری نیز بر این امر مهم تاکید کرده‌اند و از ۳ سال گذشته از محل صندوق توسعه ملی برای توسعه حوزه آبخیزداری اعتبار اختصاص می‌دهد.
وی گفت: با احداث طرحهای آبخیزداری در این منطقه ،از تخریب منابع طبیعی و فعالیت‌های حوزه کشاورزی در این منطقه جلوگیری و چشمه‌ها و قنات‌ها در منطقه بعد از چند سال خشکسالی، آبگیری شد.
به گفته وی، هم‌اکنون پیگیر احداث ۱۰ سیل بند دیگر در شهر هفشجان هستیم.
وی بر فرهنگ‌سازی و آگاه‌سازی جامعه در خصوص اهمیت و جایگاه اجرای طرحهای آبخیزداری در راستای توسعه پایدار در حوزه‌های مختلف به خصوص کشاورزی و باغداری اشاره و تاکید کرد.
افزایش مشارکت مردم در اجرای طرحهای آبخیزداری ضروری است
یک فعال زیست محیطی چهارمحال و بختیاری نیز با اشاره به اهمیت اجرای طرحهای آبخیزداری در استان که یک درصد مساحت کشور را دارد و ۱۰ درصد آب کشور را تامین می‌کند، گفت: اجرای طرحهای آبخیزداری در استان نیاز به افزایش مشارکت مردم در این حوزه دارد.
هومان خاکپور، به آشنا نبودن برخی از مردم با طرحهای آبخیزداری و اهمیت این طرح‌ها در توسعه بخش کشاورزی و همچنین جلوگیری از خروج روان‌آب و هدایت به سمت قنات‌ها و چشمه‌ها و سدها اشاره کرد و گفت: باید ضرورت اجرای طرحهای آبخیزداری برای مردم فرهنگ‌سازی شود.
به گفته وی، با تقویت مشارکت مردم در این حوزه می‌توان سرمایه‌گذاری مردم و کشاورزان را برای اجرای طرحهای آبخیزداری افزایش داد به گونه‌ای که تاکنون این استان، پیش‌رو در حوزه خیران حوزه آبخیز در سطح کشور بوده است.
وی افزود: با مدیریت صحیح آب و همچنین افزایش مشارکت مردم در اجرای طرحهای آبخیزداری ،می‌توان به توسعه بخش کشاورزی کمک کرد و از هدر رفت روانآبها و خسارت ناشی از سیل و فرسایش خاک جلوگیری کرد.
خاکپور اظهار داشت: در کشور ما که میزان مصرف و استحصال آب بسیار بالا و در حد بحرانی است، اجرای طرحهای آبخیزداری از جمله اجرای سازه‌های فیزیکی و مکانیکی و انجام اقدامات مدیریتی که منجر به حفظ و پایداری پوشش گیاهی، حفظ منابع آب و خاک، تغذیه آبخوان‌های زیرزمینی و مهار آب‌های سطحی شود، ضروری است.
طرحهای آبخیزداری در کنترل ۳۰ درصد روانآبها تاثیرگذار است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری با اشاره به اهمیت اجرای طرحهای آبخیزداری گفت: با اجرای طرحهای آبخیزداری و احداث سدها در استان حدود ۳۰ درصد روانآبها کنترل می‌شود.
علی محمدی‌مقدم افزود: از اول مهرماه پارسال تاکنون به عنوان سال زراعی جاری، به طور متوسط ۴۰۰ میلیمتر بارش در استان وجود داشته است که با توجه به پهنه‌بندی استان، ۶.۵ میلیارد مترمکعب نزولات آسمانی در استان باید وجود داشته باشد.
وی اظهار داشت: ۷۰ تا ۷۵ درصد این میزان نزولات آسمانی به صورت روان‌آب از استان خارج می‌شود، که با اجرای طرحهای آبخیزداری و سدسازی ۳۰ درصد این میزان روان‌آب ذخیره‌سازی می‌شود.
محمدی‌مقدم اظهار داشت: هم‌اکنون ۱۰۰ سازه آبخیزداری، پخش سیلاب و سدخاکی در استان احداث شده است، که این سدها ۱۰۰ میلیون مترمکعب نزولات آسمانی را ذخیره‌سازی می‌کنند.
وی افزود: در استان ۱۰۰ بند خاکی با حجم عملیات ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار مترمکعب و حجم مخزن ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب احداث شده است.
مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری چهارمحال و بختیاری اظهار داشت: اجرای طرحهای آبخیزداری در حفظ منابع پایه آب و خاک نقش مهم و تاثیرگذار دارد و به تثبیت زمین لغزش، ذخیره نزولات آسمانی، افزایش پوشش گیاهی، کنترل فرسایش خاک و تغذیه آبخوان کمک می‌کند.
وی افزود: سال‌گذشته بیش از ۴۰۰ میلیارد ریال اعتبار از محل صندوق توسعه ملی به اجرای طرحهای آبخیزداری و آبخوانداری استان اختصاص داده شد، که نسبت به سال ۹۷ این میزان ۲ برابر افزایش داشت.
محمدی‌مقدم گفت: مطالعات آبخیزداری تاکنون در ۶۰۰ هزار هکتار از مساحت عرصه‌های منابع طبیعی استان انجام شده است که اجرای طرحهای مطالعات آبخیزداری و همچنین اجرای طرحهای آبخیزداری برای استان با توجه به توپوگرافی منطقه ضروری است.
وی با اشاره به بارش اوایل سال جدید نیز گفت: با توجه به میزان آب موجودی که در سدهای استان به دلیل بارش‌های گذشته وجود داشت، تعدادی از سدهای خاکی استان از جمله سد شهرکرد، تومانک، بارده و لردگان سرریز کردند.
وی، به فرسایش ۲۵ تن در هکتار خاک در استان اشاره کرد و گفت:با اجرای طرحهای آبخیزداری و توسعه این طرح‌ها، از فرسایش خاک تا ۱۵ تن در هکتار در سال جلوگیری می‌شود.
به گفته وی، هر هکتار عملیات آبخیزداری، ذخیره‌سازی و تزریق ۵۰۰ متر مکعب آب به حوضه آب‌های زیرزمینی را دنبال دارد که این امر در تقویت سفره‌های زیرزمینی تاثیرگذار است و باعث زنده شدن دوباره چشمه‌ها و قنات‌هادر پایین دست می‌شود.
به گزارش ایرنا، هم‌اکنون ۱۵۵ سازه مکانیکی با حجم ۷۱ هزار و ۷۵۹ مترمکعب و تعداد ۵۸ عملیات بیومکانیکی در سطحی معادل یک هزار و ۹۸۰ هکتار در سطح استان اجرا شده است.
در استان چهارمحال و بختیاری با ۱.۶ میلیون هکتار وسعت ۴۵ حوضه آبخیز وجود دارد که اجرای طرحهای آبخیزداری مکانیکی و بیولوژیک و بیومکانیک در استان به صورت تلفیقی اجرا می‌شود.
استان چهارمحال وبختیاری با مساحت حدود ۱۶ هزار و ۵۳۳ کیلومترمربع مساحت یک درصد از مساحت کل کشور را شامل می شود که ۸۶.۵درصد این میزان مساحت را مراتع و جنگل تشکیل می دهد.
