جمعیت پرندگان مهاجر در تالاب بین‌المللی گاوخونی اصفهان بر اساس آخرین پایش اداره‌کل محیط زیست استان با وجود رهاسازی متناوب آب زاینده‌رود، کاهش یافته که بسیار کمتر از حد انتظار بوده است.
تالاب گاوخونی که به عنوان مامنی برای گونه‌های جانوری گوناگون از جمله پرندگان مهاجر در شرق شهرستان اصفهان قرار دارد، در یک دهه گذشته با بحران خشکی و کاهش منابع آبی روبه‌رو بوده است.
سهمی از حق‌آبه این تالاب بین‌المللی در نهایت پس از سال‌ها در نیمه دوم سال ۹۸ از سوی دولت دوازدهم تامین و موجب رسیدن آب به ۲۱ درصد از سطح آن شد.
سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در این زمینه گفت: زمستان سال گذشته حدود ۳۵۵ قطعه پرنده مهاجر آبزی و کنارآبزی از ۹ گونه در این تالاب سرشماری شد که متاسفانه این تعداد با وجود رهاسازی آب، بسیار کمتر از حد انتظار بود.
حسین اکبری روز جمعه افزود: این تعداد در مقایسه با زمستان سال ۹۷ که ۲ هزار و ۱۵۱ قطعه پرنده آبزی و کنارآبزی در ۳۱ گونه از محدوده بند شاخ کنار (آخرین سازه سنگی در مسیر زاینده‌رود در شرق اصفهان) و سطح تالاب سرشماری شده بود، کاهش زیادی داشته است.
وی یادآور شد: تعداد پرندگان مهاجر در زمستان سال‌هایی که تالاب گاوخونی پرآب بود و وضعیت نرمال داشت، به‌طور میانگین ۲۰ هزار قطعه بود و حتی در اوایل دهه ۷۰ به ۱۵۰ هزار قطعه نیز رسید.
سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان اضافه کرد: سرشماری زمستانه پرندگان مهاجر در سال ۹۸ در سه سایت اصلی در طول زاینده‌رود انجام گرفت که بر اساس نتیجه‌های به دست آمده در شهر اصفهان حد فاصل ناژوان تا پل غدیر، سه‌هزار و ۶۲۸، در زرین‌شهر ۱۹ و در محل تصفیه‌خانه و بند آبشار در شرق اصفهان ۵۶۸ قطعه پرنده سرشماری شده بود.
وی تصریح کرد: بدون شک قطع و وصل شدن جریان آب به سمت تالاب و خشک ماندن سطح آن، تاثیر منفی بر روی میزبانی این زیستگاه آبی از پرندگان مهاجر دارد.
اکبری اضافه کرد: پرندگان مهاجر به مرور زمان به تالاب‌ها و زیستگاه‌هایی که در چند سال متوالی آب نداشته باشند، اطمینان لازم را نمی‌کنند و به مکان‌هایی می‌روند که آب پایدار داشته باشند و حتی ممکن است به تدریج و در طول یک دهه یا بیشتر، برای مهاجرت تغییر مسیر دهند.
وی اظهارداشت: کاهش تعداد پرندگان بر این حقیقت تاکید دارد که تامین نشدن حق‌آبه‌های زیست محیطی در سال‌های متمادی و خشک شدن تالاب بین‌المللی گاوخونی و قطع و وصل شدن جریان پس از رهاسازی آب، موجب تاثیر گسترده و جدی در پایداری تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی این بوم‌سازگان (اکوسیستم) بسیار ارزشمند و در عین حال حساس و شکننده در فلات مرکزی ایران می‌شود.
سرپرست معاونت پایش و نظارت اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان تاکید کرد: بدون تردید تنها راه برون‌رفت از این بحران زیست محیطی، نهادینه شدن و تامین حق‌آبه‌های زیست محیطی از سراب تا پایاب به عنوان حقوق عامه و فرانسلی با همکاری، همدلی و هم‌افزایی مسوولان و گروه‌های مختلف جامعه است.
وی با بیان اینکه در مجموع چهار هزار و ۲۱۵ قطعه پرنده آبزی و کنارآبزی در ۲۳ گونه سرشماری شده است، گفت: این تعداد در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۷ که آب در بستر رودخانه جاری نبود، بخش زیادی از مسیر خشک بود و تنها لکه‌های بسیار محدود و ناچیزی از آب و پساب در برخی نقاط وجود داشت، افزایش چشمگیری نشان می‌دهد.
اکبری بیان کرد: گونه کاکایی سرسیاه در میان این پرندگان بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است که البته مهاجرت پرندگان مهاجر به طور معمول از اوایل پاییز آغاز می‌شود و با توجه به اینکه ماندگاری آنها متغیر می‌باشد، ممکن است در طول پاییز و زمستان تغییرات جمعیتی داشته باشند.
به گفته وی رسیدن به یک نتیجه علمی در باره چگونگی حرکت جمعیت این گونه‌ها، نیاز به تحقیقات جامع و کامل در سال‌های متمادی با میانگین بلند مدت دارد.
حداقل نیاز آبی سالانه تالاب گاوخونی بر اساس مطالعات دانشگاهی ۱۷۶ میلیون مترمکعب است و با توجه به اینکه سالیان متمادی از دریافت حق‌آبه‌های زیست‌محیطی محروم بود و حتی در سال ۱۳۹۷ به شرایط بحرانی و خشکی کامل رسید، آب دریافتی در نیمه دوم سال ۱۳۹۸ بیشتر به لایه‌های زیرین نفوذ کرد.
این تالاب بین‌المللی به استناد تحلیل و مقایسه تصاویر ماهواره‌ای در پایان اسفند سال ۱۳۹۸ حدود ۲۱ درصد از سطح آن مرطوب شد، در حالی که در مدت مشابه سال پیش از آن، این میزان نزدیک به سه درصد بود.
نیمه دوم سال گذشته حدود ۴۱ میلیون مترمکعب آب به تالاب بین‌المللی گاوخونی وارد شد که برابر ۲۳ درصد حداقل نیاز آبی سالانه این تالاب در راستای حفظ کارکردهای اکولوژیک آن است.
تالاب گاوخونی واقع در شرق اصفهان، یکی از بزرگترین و مهمترین تالاب‌های ایران به شمار می‌رود و در طول تاریخ در کنار ایجاد فضایی فرح‌بخش، میزبان خوبی برای جانوران آبی، پرندگان مهاجر، برخی گونه‌های گیاهی و منبع درآمد و آسایش ساکنان این منطقه بوده است.
از جمله گونه‌های پرنده‌ای که در این تالاب فرود می‌آمدند می‌توان به فلامینگو، انواع اردک، مرغابی، غاز، پرستوی دریایی، پلیکان، باتلان و کِشیم اشاره کرد.
تالاب گاوخونی که منطقه‌ای به وسعت ۴۷۶ کیلومترمربع، در ۱۶۷ کیلومتری جنوب شرق اصفهان در کنار شهر ورزنه و مجاور تپه‌های شنی قرار دارد، در یک دهه گذشته تنها مدت کوتاهی در سال ۹۵ و سپس در سال ۹۸ آب به خود دید.
کاهش آب ورودی در نتیجه تغییر اقلیم، خشکسالی و تامین نشدن حق‌آبه‌های طبیعی از جمله چالش‌هایی به شمار می‌رود که حیات این تالاب مهم را به خطر انداخته است.
برخی کارشناسان و مسوولان نیز فراتر رفته و بر این باور هستند که ادامه این روند می‌تواند تالاب گاوخونی را به کانون تولید گرد و غبار تبدیل کند و تا شعاع زیادی را تحت تاثیر خود قرار دهد.
