کشاورزی صنعتی بسیار مهم است و مسولیت تامین غذای دنیا را بر عهده دارد. اخیرا در مورد کشاورزی قراردادی در سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی بسیار صحبت شده است و از آن به عنوان ابزاری برای حمایت از کشاورزان کوچک نام برده شده است.
کشاورزی قراردادی از نظر سازمان خوار و بار و کشاورزی جهانی روشی مهم برای حمایت از کشاورزان خرد در بازار است. اما در ابتدا باید مزایای این روش برای کشاورزان به خوبی تشریح شود تا تمایل برای انعقاد این دسته از قراردادها در میان کشاورزان افزایش یابد.فایو با توجه به اهمیت این مفهوم در سالهای اخیر منابع اطلاعاتی زیادی در این زمینه ارایه داده است. طبق گزارش فایو یک قرارداد کشاورزی که به درستی مدیریت شده باشد، راهکاری اثر بخش برای ارتقای حجم تولید و بازاریابی بهینه محصولات کشاورزی است و ریسک کمتری در مقایسه با فروش محصول در بازار آزاد برای کشاورز دارد.
کشاورزی قراردادی به معنای انعقاد قراردادی کتبی بین کشاورز و خریدار محصولات مزرعه است. قراردادی که منافع زیادی برای هر دو طرف دارد. از یک طرف کشاورز باید محصولات را طبق توافق و با کیفیت اعلام شده به خریدار تحویل دهد و از طرف دیگر خریدار ضمن پرداخت بخشی از هزینه قرارداد در اواسط کار، تمامی نهاده های مورد نیاز برای تولید، کمکهای فنی و در نهایت حمایتهای مالی مورد نیاز کشاورز به منظور ارتقای کیفی محصول را در اختیار او قرار می دهد. اغلب این قراردادها بلند مدت هستند به این معنی که خریدار محصولات کشاورزی و کشاورز تصمیم می گیرند برای بازه ای حداقل ۱۰ ساله این قرارداد را تمدید کنند و تنها در صورتی از این قرارداد خارج می شوند و که طرف مقابل به تعهداتش پایبند نباشد.
کشاورزی قراردادی، قرارداد مشارکت است
کشاورزی قراردادی را می توان نوعی از مشارکت بین کشاورز با شرکتهای فراوری محصولات کشاورزی در نظر گرفت زیرا در اغلب موارد طرف قرارداد با کشاورزان، همین شرکتها هستند.طبق قرارداد کشاورز متعهد است که حجم مشخص محصول را با کیفیت مورد توافق و در زمان بندی اعلام شده به خریدار تحویل دهد و خریدار هم ضمن ارایه کمکهای فنی و مالی و تامین نهاده های باکیفیت، مبلغ از پیش تعیین شده ای را برای محصول به کشاورز می پردازد. فائو این روش کشاورزی را یک روش برد- برد در عرصه کشاورزی می داند و بر این باور است که می تواند بستر را برای افزایش تمایل برای کشاورزی در مناطق روستایی فراهم کند. البته در بسیاری از قراردادها مدیریت مزرعه از طرف شرکت خریدار محصول انتخاب می شود. فائو در این زمینه نوشت: «در بسیاری از موارد شرکتهای فراوری محصولات کشاورزی و غذایی برای تامین مواد اولیه مورد نیاز خود با چندین مزرعه قرارداد امضا می کنند و در اغلب مواقع یک مدیر برای مدیریت تمامی فرایند تولید در مزارع انتخاب می شود. مدیری که به اصول کشاورزی آگاه است و می تواند در ارتقای راندمان تولید محصولات کشاورزی به کشاورز کمک کند.»
دسترسی کشاورزان به بازارهای مصرف و منابع اعتباری
قراردادها به کشاورزان امکان می دهد تا به منابع مالی و اعتباری بیشتری دسترسی داشته باشند و این مساله می تواند در بکارگیری روشهای نوین کشت اثر بخش باشد. از طرف دیگر در اغلب قراردادها تامین نهاده های تولید بر عهده خریدار است و حتی خریدار باید بخشی از خدمات فرایند تولید را نیز در اختیار کشاورز قرار دهد. در نتیجه استفاده از نهاده های با کیفیت تر می تواند محصولات بهتری را نیز تولید کند و راندمان تولید محصولات کشاورزی بالاتری هم داشته باشد.فائو در این زمینه نوشت:« در قراردادهای کشاورزی ، حمایتهای زیادی در زمینه تولید به کشاورزان می شود. از یک طرف عرضه مواد اولیه و نهاده های تولید قرار دارد که شامل بذر و کود و انواع افت کش ها است و از طرف دیگر خدماتی مانند آماده سازی زمین با استفاده از تجهیزات مدرن دنیا، حمایت از کشاورز در فرایند برداشت محصول و نظارت دوره ای به کیفیت نگهداری از محصولات در دوره رشد آنها انجام می شود. ارایه خدمات آموزشی به کشاورزان هم از برنامه های دیگری است که طبق این قرارداد انجام می شود.»
استفاده از تکنولوژی های روز دنیا در صنعت کشاورزی
مساله دیگر نقش تکنولوژی در افزایش بهره وری تولید محصولات کشاورزی است و در سالهای اخیر نقش تکنولوژی در این صنعت بیشتر شده است.برخورداری از این تکنولوژی های جدید اغلب نیاز به دانش و سرمایه دارد و بر طبق این قراردادها تامین تکنولوژی های تازه هم توسط خریدار است. در این شرایط کشاورزان می توانند آموزشهای روز را برای استفاده از تکنولوژی های جدید در کشاورزی دریافت کنند و حتی بعد از پایان قرارداد هم بتوانند با بهره گیری از این دانش، تولید بیشتری نسبت به کشاورزان سنتی داشته باشند.همچنین طرف قرارداد با کشاورز اغلب متعهد به انتقال دانش و مهارت برای تقویت حجم تولید است که این مساله هم تاثیر دراز مدتی در کیفیت تولید محصول کشاورزان دارد.
فائو نوشت:«کشاورزی قراردادی به دلیل ارایه تضمین به کشاورز برای پرداخت قیمت مشخص و در زمان بندی مشخص، در شکل گیری یک نظام مالی مناسب برای کشاورزان اثر زیادی دارد. کشاورز قبل از شروع کارش بخشی از مبلغ قرارداد را دریافت می کند و مابقی را در اقساط مختلف دریافت خواهد کرد. در این شرایط نگرانی در مورد نبودن خریدار و از بین رفتن بخشی از محصول در فاصله زمانی برداشت محصول تا پیدا کردن خریدار و ارسال به بازار مصرف را ندارد که مساله با اهمیتی است.»همچنین دسترسی به بازارهای مصرف قابل اعتماد هم مساله دیگری است که باید مد نظر قرار گیرد.
