عرضه مستقیم محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف علاوه بر سود رساندن به کشاورزان باعث می‌شود محصولات با قیمت مناسبتری دست مصرف کننده برسد اما شاهد هستیم که این طرح به طور ناقص در کشور اجرا می‌شود و این سوال را مطرح می‌سازد که چه کسانی از اجرای کامل این کار ممانعت می‌کنند؟
طرح عرضه مستقیم محصولات کشاورزی از تولید تا مصرف در سال ۱۳۹۶ به تصویب رسیده است و بر اساس قانون سازمان میادین موظف هستند ۲۵ درصد از غرفه‌ها را در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند تا به این ترتیب محصولات تولیدی با حضور کمترین واسطه های و به طور مستقیم به دست مصرف کننده نهایی برسد. تا به این ترتیب علاوه بر اینکه سود بیشتری نصیب تولیدکننده و کشاورز می‌شود مصرف کننده نیز با قیمت مناسب تری به این محصولات دسترسی داشته باشد. با این وجود این طرح چندان در کشور اجرا نشده است و برخی فعالان معتقدند عمدتا به این دلیل است که سازمان میادین زیر بار این مساله نمی رود و علیرغم واگذاری غرفه های با قیمتهای نجومی به اتحادیه‌ها و تشکلها باز هم کارشکنی هایی انجام می دهد. از سوی دیگر برخی معتقدند به دلیل عدم نظارت دستگاه های نظارتی مربوط، این غرفه‌ها در اختیار دلالان قرار داده می شود نه خود تولیدکنندگان! برخی دیگر از فعالان نیز معتقدند که عرضه مستقیم محصولات از کشاورزی به مصرف کننده نهایی شدنی نیست و لااقل ۳ واسطه در این میان باید باشد تا محصولات کشاورزی به دست مصرف کنندگان برسد.
در راستای بررسی مسائل پیرامون عرضه مستقیم محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره مردم با تعدادی از فعالین صنعت کشاورزی گفت و گویی انجام داده‌ایم و نظرات آنها را جویا شده ایم.
آرش نبی زاده، مدیرعامل تعاونی های ماهیان سرد آبی کشور گفت: طرح عرضه مستقیم محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره مردم موجود است اما سازمان میادین از زیر آن در می‌رود!
نبی زاده، مدیرعامل تعاونی های ماهیان سرد آبی کشور: سازمان میادین موظف است سالانه ۲۵ درصد از غرفه‌ها را در اختیار تولیدکننده‌هایی قرار دهد که در قالب اتحادیه‌ها فعالیت دارند و زنجیره دارند، اما این کار را نمی‌کند! به عبارت دیگر سازمان میادین گردن کلفتی می‌کند و شهرداری حاضر نیست از غرفه‌های زیر مجموعه که سود اصلی در آن است بگذرد
نبی زاده افزود: سوال اینجا است که چیزی که طرحش موجود است و حتی دولت نحوه اجرای آن را اعلام کرده است چرا اجرا نمی شود!؟ در حالی که مصوبه هیات دولت دارد و از سال ۹۶ تا به حال بلاتکلیف مانده است.
وی خاطرنشان کرد: سازمان میادین موظف است سالانه ۲۵ درصد از غرفه‌ها را در اختیار تولیدکننده‌هایی قرار دهد که در قالب اتحادیه‌ها فعالیت دارند و زنجیره دارند، اما این کار را نمی‌کند! به عبارت دیگر سازمان میادین گردن کلفتی می‌کند و شهرداری حاضر نیست از غرفه‌های زیر مجموعه که سود اصلی در آن است بگذرد!
کوتاه کردن فاصله تولید و مصرف؛ هدف راه اندازی میادین تره بار
محمدعلی کمالی سروستانی، مشاور عالی اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی ایران در این خصوص گفت: هدف اصلی میادین تره باری که در تهران و برخی شهرستانها ایجاد شده کوتاه کردن فاصله تولید و مصرف بوده است. در این جریان هم اتحادیه‌ها و تشکلها باید فعال باشند و هم شهرداری‌ها کمک کنند که بشود این نظام را راه اندازی کرد.
کمالی سروستانی افزود: از سوی دیگر یک نظام اعتباری نیاز است که از این جریان حمایت کند و بشود محصولات و تولیدات را از تولیدکنندگان و کشاورزان گرفت و در مراکزی توزیع کرد. به نظر من عرضه مستقیم محصولات اگر با برنامه‌ریزی باشد می‌تواند در کاهش فاصله بین پولی که دست تولیدکننده می رسد و هزینه ای که مصرف کننده برای تامین محصولات کشاورزی، می پردازد تاثیرگذار باشد.
کمالی سروستانی، مشاور عالی اتحادیه سراسری مرغداران گوشتی ایران: یکی از علل عدم استقبال اتحادیه‌ها و تشکلها هزینه‌های بالای غرفه ها است چرا که شهرداری هزینه های بالایی را طلب می‌کند
وی با بیان اینکه عرضه مستقیم محصولات تا حدودی انجام می شود، افزود: به عنوان مثال در برخی میادین تره بار غرفه‌هایی مخصوص توزیع محصولاتی مثل مرغ وجود دارد که در این غرفه‌ها با قیمت مناسبتر از سایر مراکز در اختیار مردم قرار می گیرد. اما هنوز به صورت ۱۰۰ درصدی انجام نمی شود و حتی در برخی مناطق مانند استان خراسان رضوی متوقف شده است.
عدم استقبال اتحادیه‌ها به دلیل گرانی غرفه های میادین تره بار
این فعال بخش طیور خاطرنشان کرد: برای اجرایی شدن این طرح علاوه بر اینکه باید به تشکلها فرصت، امکانات و تسهیلات داده شود، بایستی محلهایی برای بارانداز و سردخانه‌ها اختصاص داده شود تا این جریان راه بیفتد.
کمالی سروستانی در ادامه به بحث زیرساختهای مورد نیاز پرداخت و گفت: برای اجرای این طرح در درجه اول یک زیرساخت اعتباری نیاز داریم چون بسیاری از تشکلها ممکن است اعتبار لازم برای ورود به این جریان را نداشته باشند. علاوه بر این یکسری زیرساختهای فیزیکی مثل سردخانه‌ها و محل های بارانداز نیاز است که البته تا حدود زیادی در کشور وجود دارد.
وی در پایان تاکید کرد: یکی از علل عدم استقبال اتحادیه‌ها و تشکلها هزینه‌های بالای غرفه‌ها است چرا که شهرداری هزینه های بالایی را طلب می‌کند!
الوندی، رئیس هیات مدیره سازمان مردم نهاد توسعه کشاورزی مردم : حداقل منفعت این کارافزایش سود تولید کننده است و محصول با کیفیت و با قیمت ارزانتری به دست مصرف کننده می رسد.
عرضه مستقیم محصولات از مزرعه تا سفره مردم عزم مسئولین را می‌طلبد
علیرضا الوندی، رئیس هیات مدیره سازمان مردم نهاد توسعه کشاورزی مردم گفت: عرضه مستقیم محصولات از مزرعه تا سفره مردم قطعا شدنی است و تنها باید عزمی در بین مسئولین ما به وجود بیاید که این اتفاق بیفتد. چون تفاوت قیمت محصول در جایی که برداشت می‌شود تا به دست مصرف کننده می‌رسد غیرمعقول است و عوامل و واسطه های زیادی در این وسط هستند.
الوندی افزود: درحقیقت عدم برنامه ریزی صحیح و بوجود آوردن زیرساخت مناسب برای اینکه خود کشاورز بتواند محصول را به بازار برساند توسط سیاست گذار بوده که باعث این مشکلات در کشور شده است. قطعا اگر سیاست گذار تولیدکننده را به صورت واقعی ترغیب کند که محصولش را به بازار برساند، زنجیره‌هایی مثل سازمان تعاون روستایی، سازمان میادین تره بار، شهرداری‌ها و بورس کشاورزی نیز می‌توانند موجب تغییر قیمت محصولات کشاورزی و ارزان شدن آن شوند.
وی ادامه داد: حداقل منفعت این کار این است که سود تولید کننده افزایش پیدا کند و محصول با کیفیت و با قیمت ارزانتری به دست مصرف کننده برسد. این در حالی است که محصول کشاورزی ۴ تا ۵ دست می چرخد تا به دست مصرف کننده نهایی برسد و به این ترتیب قیمت محصول تا ۱۰ برابر نسبت به آنچه از کشاورز خریداری می شود افزایش می یابد تا به دست مردم برسد.
محصول کشاورزی ۴ تا ۵ دست می چرخد تا به دست مصرف کننده نهایی برسد و به این ترتیب قیمت محصول تا ۱۰ برابر نسبت به آنچه از کشاورز خریداری می شود افزایش می یابد تا به دست مردم برسد
حضور دلالان در غرفه های سازمان میادین با پوشش اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها
الوندی خاطرنشان کرد: قانون واگذاری میدان میوه و تره بار کشور وجود دارد اما مثل بقیه قانون‌ها از این قانون نیز تنها یک سایه باقی مانده است؛ یعنی افراد مختلف از اتحادیه‌ها نامه می گیرند و غرفه‌ها را از اتحادیه‌ها خریداری می کنند! در حقیقت سیاست گذار و ناظر نظارتی نکرده است که خود اتحادیه‌ها این غرفه ها را گرفته‌اند یا دلالان!
وی افزود: متاسفانه ۹۰ درصد قضایا به این صورت است؛ یعنی دلالان محلی و کشوری غرفه های مرغوب سازمان میادین را در استانها می گیرند و الان هر کدام از غرفه‌های سازمان میادین مثل یک مغازه عمل می‌کنند و تولیدکننده واقعی در آنها نیست!
الوندی با بیان اینکه عدم نظارتها باعث شده دلالها با ظاهر اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها بیاند در سازمان میادین قرار بگیرد، افزود: با توجه به مافیایی که در سازمان میادین میوه و تره بار وجود دارد، عده ای در آنجا رسوخ کرده اند و دلالان خود را به جای اتحادیه‌ها جا زده‌اند.
الوندی، رئیس هیات مدیره سازمان مردم نهاد توسعه کشاورزی مردم : دلالان محلی و کشوری غرفه های مرغوب سازمان میادین را در استانها می گیرند و الان هر کدام از غرفه‌های سازمان میادین مثل یک مغازه عمل می‌کنند و تولیدکننده واقعی در آنها نیست
در این بین اما افرادی هم هستند که معتقدند عرضه مستقیم محصولات کشاورزی از مزرعه تا سفره مردم یا به اصطلاح از تولید تا مصرف شدنی نیست. درواقع این افراد معتقدند که کار کشاورز و تولید کننده تولید است و نمی تواند عرضه کننده خوبی هم باشد به همین دلیل برای رساندن محصولات و فرآورده های کشاورزی به دست مصرف کنند نهایی حضور حداقل ۳ واسطه الزامی است. اگرچه برخی دیگر نیز معتقدند ما تمام زیرساختهای لازم برای اجرای این کار را در کشور داریم زیرساختهایی مانند میادین تره بار، سیستم حمل و نقل، سردخانه‌ها و غیره اما با این وجود این کار در ایران شدنی نیست چرا که دلال بازیها در این صنعت بسیار بالا است و حذف آنها چندان امکانپذیر نیست.
عرضه مستقیم محصولات کشاورزی تنها یک شعار است
مهدی یوسف خانی، رییس اتحادیه صنف فروشندگان پرنده و ماهی تهران گفت: این کار محال است مگر اینکه در حد حرف عنوان شود. چون حداقل باید ۲ واسطه موجود باشد تا محصول را از مزرعه به میدان تره بار، و از آنجا به مغازه دار و مردم برسانند.
یوسف خانی، رییس اتحادیه صنف فروشندگان پرنده و ماهی تهران : کار کشاورز یا باغدار تولید است و نیاز است که افرادی این محصولات را خریداری کنند و توسط چند واسطه به دست مردم برسانند. در حقیقت از تولید کننده تا مصرف کننده وجود ۳ واسطه الزامی است بنابراین عرضه از مزرعه تا سفره مردم، تنها یک شعار است
یوسف خانی افزود: در گذشته فروشگاه های تعاونی روستا بوده و این کار تا حدودی انجام می شد اما باید توجه داشته باشیم که آنها هم مستقیم از باغدار محصول را خریداری نمی‌کردند بلکه در این فرایند تولید تا مصرف نسبت به حال، یک واسطه کمتر وجود داشت.
وی ادامه داد: مگر کشاورز یا باغدار که خودش تولید می‌کند می‌تواند عرضه مستقیم هم داشته باشد!؟ کار کشاورز یا باغدار تولید است و نیاز است که افرادی این محصولات را خریداری کنند و توسط چند واسطه به دست مردم برسانند. در حقیقت از تولید کننده تا مصرف کننده وجود ۳ واسطه الزامی است بنابراین عرضه از مزرعه تا سفره مردم، تنها یک شعار است.
به جای حذف برخی حلقه های زنجیره تولید تا مصرف باید آنها را تقویت کرد
وحید نیکفر، نایب رییس کمیسیون تخصصی اتحادیه خرما اظهار داشت: به نظر من از تولید تا مصرف کننده نهایی یک زنجیره وجود دارد که حلقه‌های این زنجیره گاهی اوقات ممکن است زائد باشد و با حذف شدن اش اتفاقی نیفتد یا حتی اتفاق خوبی بیفتد. اما گاهی اوقات اگر یکی از حلقه‌های این زنجیره اشتباها حذف شود کل زنجیره پاره می شود و از روندی که هست اوضاع بدتر هم می شود.
نیکفر افزود: بازار طی سالها شکل می‌گیرد و زنجیره هایش مشخص می‌شود به تبع آن تاجر، واسطه، حمل و نقل و غیره بوجود می‌آید. بنابراین این موضوع ساده ای نیست که با یک کلام بله یا خیر جواب داد.
وی خاطرنشان کرد: بحث عرضه مستقیم محصولات کشاورزی متناسب با هر محصول تفاوت دارد به عنوان مثال در بازارهای محلی و در مناطق محروم گاهی اگر یک واسطه را حذف کنیم اصولا تولید رخ نمی‌دهد چون مثلا یک کشاورز گاهی سرمایه یا نیروی کار ندارد و اگر واسطه نباشد و پولی به وی ندهد نمی‌تواند تولیدی انجام دهد.
نیکفر، نایب رییس کمیسیون تخصصی اتحادیه خرما: شخصا اعتقادی به حذف ۱۰۰ درصدی ندارم چون کشاورزان نمی‌توانند کار فروش و بازرگانی را انجام دهند بنابراین شدنی نیست که محصولات کشاورزی از مزرعه مستقیم به دست مردم برسد، در حقیقت برخی حلقه‌ها و زنجیره ها را نمی‌شود حذف کرد بلکه در عوض باید برخی حلقه ها را تقویت کرد
این مقام مسئول با اشاره به نقش تعاونی‌ها در عرضه مستقیم محصولات کشاورزی گفت: در حال حاضر تعاونی تنها یک نام است و بسیاری از شرکت‌های خدماتی و بازرگانی نام تعاونی گرفته‌اند به دلیل اینکه یک زمان وامها و تسهیلات بهتری می‌گرفتند و دولت توجه ویژه‌ای به آنها داشت. به عبارت دیگر این تعاونی‌ها عملا هر کاری انجام می‌دهند غیر از ماموریت تعاونی بودن شان!
نیکفر تصریح کرد: به طور کلی من شخصا اعتقادی به حذف ۱۰۰ درصدی واسطه ها ندارم چون کشاورزان نمی‌توانند کار فروش و بازرگانی را انجام دهند بنابراین شدنی نیست که محصولات کشاورزی از مزرعه مستقیم به دست مردم برسد. در حقیقت برخی حلقه‌ها و زنجیره ها را نمی‌شود حذف کرد بلکه در عوض باید برخی حلقه ها را تقویت کرد.
عرضه مستقیم محصولات در کشورهای توسعه یافته چگونه است؟
مجتبی شادلو، عضو هیات مدیره اتحادیه باغداران ایران و مدیرعامل زنجیره سیب ایران اظهار داشت: عرضه مستقیم بار از تولید تا مصرف یک شعار آرمانی بوده و همه دوست دارند واسطه های غیرضروری کم شود اما قطعا باید برای این کار سیستم‌هایی باشد که بتواند زنجیره را کامل کنند.
شادلو افزود: در بحث تولید تصور کنید یک تولیدکننده در سیستان و بلوچستان باشد و بازار نقطه مقابلش آذربایجان غربی است. کشاورز چطور ممکن است ۲ هزار کیلومتر راه را طی کند، محصولش را مستقیما عرضه کند و مجددا برگردد به تولید خود ادامه دهد؟ در حالی که کشاورز باید در مزرعه باشد و تولید خود را مدیریت کند.
وی خاطرنشان کرد: در کشورهای توسعه یافته این بحثها را حل کرده اند؛ یعنی در قالب «سوپر سنتر سرویس‌هایی» که با مشارکت خود حلقه‌های موثر در تولید تشکیل شده مستقیما محصولات را به مردم عرضه می‌کنند.
نوسان قیمتها بر اساس سلیقه‌ها در ایران
مدیرعامل زنجیره سیب ایران اظهار داشت: اگرچه در کشور ما نیز کارهایی شده است اما هنوز به نتیجه عملیاتی و کاربردی موثر خود نرسیده است. به عنوان مثال ما ۲ سال پیش زنجیره سیب را در قالبی که خود تولیدکننده سهم اصلی این شرکت را داشته باشد، تشکیل دادیم، در کنار آن صادرکننده، سیستم ترانزیت و حمل و نقل ما، سردخانه‌ها و صنایع بسته بندی تبدیلی و تکمیلی نیز سهم‌های بعدی را داشته باشند؛ یعنی مجموعه‌های ضروری در این قصه باید مشارکت یکپارچه داشته باشند تا تمام حلقه‌های این زنجیره بتواند سهم خود را در تولید و همینطور پایین آوردن هزینه‌ها ایفا کنند تا به این ترتیب با مشارکت در این فعالیت در نهایت بتوانند سودی بهتری برای خودشان ایجاد کنند.
شادلو، عضو هیات مدیره اتحادیه باغداران ایران: در کشورهای توسعه یافته در قالب «سوپر سنتر سرویس‌هایی» که با مشارکت خود حلقه‌های موثر در تولید تشکیل شده مستقیما محصولات را به مردم عرضه می‌کنند
شادلو افزود: در واقع سیستم‌هایی که از مشارکت جمیع حلقه‌های موثر در این زنجیره با مشترک‌المنافع شدن شان ایجاد می‌شود و در نهایت با کم کردن حلقه‌های غیر ضروری یا دلالهایی که در کار مورد نیاز نیست، باعث می شود که بتوانیم هزینه‌ها را کم کنیم و در نهایت هم برای تولیدکننده و هم برای مصرف کننده سود بهتری حاصل شود.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر زیرساختهای مورد نیاز از جمله بازار، میادین عمده فروشی و خرده فروشی، مغازه‌ها، سیستم‌های حمل و نقل و غیره آماده است و بازار هم با شرایط فعلی کار می‌کند اما مساله اینجا است که ساماندهی نمی‌شود و هرکدام بر حسب سلیقه خود برای افزایش قیمت، هزینه حمل و غیره تصمیم گیری می‌کند و در نهایت اجازه نمی دهند که ما بدانیم قیمت فلان کالا چقدر باید باشد و عرضه شود. به همین دلیل همه همیشه نگران نوسان قیمتها بر اساس سلیقه‌ها هستند.
شادلو در پایان با تاکید بر اینکه به سرانجام رسیدن طرح عرضه مستقیم محصولات کشاورزی آرزوی همه ما است، گفت: اما اگر صرفا فکر کنیم تولیدکننده می‌تواند عرضه کننده هم باشد این کار شدنی نیست.
