گیاهانی از خاک می رویند که مرهم دردهای بسیاری در انسان ها هستند و چند سالی است که کشت و تولید این گونه های گیاهی با توجه به فواید درمانی و اقتصادی که دارند در ایران و به تبع استان مرزی کردستان در حال رونق گرفتن است.
وجود آب و هوا و خاک مناسب در اکثر نقاط ایران موجب شده کشورمان رویشگاه گونه های گیاهی فراوانی باشد و همین باعث شده در طول سالیان متمادی انسان‌های خردمند و دانایی با کشف فواید گیاهان مختلف از آنها برای درمان بسیاری از دردها استفاده کنند.
اقدامات ایرانیان در درمان دردها با استفاده از گیاهان دارویی موجب شد در سال ۱۹۹۱ میلادی سازمان بهداشت جهانی در بیانیه ای رسمی که منجر به صدور قطعنامه هم شد طب سنتی ایران را به همراه طب سوزنی چینی و آیورودای هندی رسمیت بخشد.
گیاهان دارویی در قدیم الایام کاربرد زیادی داشتند ولی بعدها با ظهور داروهای شیمایی کشت و مصرف آنها تاحدودی از رونق افتاد؛ سپس با مشاهده عوارض مصرف این نوع داروها، بار دیگر توجه‌ها به سمت داروهای گیاهی کشیده شد.
تولید گیاهان دارویی جزو برنامه های اقتصادی کشور است
گیاهان دارویی نه تنها به واسطه مفید بودنشان بلکه به دلیل درآمدزایی و ارزش افزوده ای که در نتیجه تولید آنها عاید دولت ها می شود، در سبد تولید و صادرات بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا هم چون آلمان، فرانسه و چین قرار گرفته است.
ایران علی رغم قدمت تاریخی که در کشت گیاهان دارویی دارد، دیرتر از سایر کشورهای دنیا به فکر تولید و صادرات این گونه گیاهی افتاد ولی از آنجا که هیچ وقت برای استفاده بهینه از ظرفیت های هر منطقه ای دیر نیست، چند سالی است که کشت و تولید این گیاهان جزو برنامه های اقتصادی کشور قرار گرفته است.
امروزه بیشتر مردم جامعه ترجیح می دهند که عصاره گیاهان را برای درمان دردهای خود بکار گیرند و این را می توان به خوبی در زمان شیوع کرونا مشاهده کرد که میزان مصرف گیاهان دارویی در بین مردم چقدر افزایش پیدا کرد.افزایش تمایل مردم به استفاده گیاهان دارویی و پرهیز از مصرف داروهای شیمیایی، وجود شرایط محیطی مطلوب، تنوع زیاد گونه های گیاهی و مرزی بودن استان کردستان از جمله ظرفیت های مهم کشت و توسعه گیاهان دارویی در این منطقه است.
استقبال از مصرف گیاهان دارویی و توسعه کشت این محصول
در ایام شیوع بیماری کرونا بیشتر مردم برای تقویت سیستم ایمنی بدن خود دنبال مصرف داروهای شیمایی و مکمل ها نرفتند بلکه سراغ محصولات طبیعی هم چون لیمو، نارنج، زنجیبل، گل محمدی چه به صورت خشک چه فرآوری شده(گلاب)،رفتند؛همین تمایل مردم به مصرف گیاهان دارویی و اثرات مفیدی که این گیاهان بر سلامتی دارد موجب شده هم کارآفرینان و هم مسئولان به دنبال ایجاد بستر مطلوب برای کشت و فرآوری این گیاهان باشند.
ظرفیت های فراوان طبیعی اعم از وجود، آب، خاک و هوای مناسب و همچنین وجود شرکت های دانش بنیان بخش کشاورزی موجب شده کردستان یکی از استان های مستعد کشور در کشت گیاهان دارویی باشد و علاوه بر این عالمان و حکیمان زیادی هم در این منطقه رشد و نمو کردند که علم آنها در خصوص گیاهان دارویی تا به امروز هم در داخل و هم خارج از کشور زبانزد خاص و عام است.
کشت ۲۰ گونه گیاه دارویی شاخص در استان
مجری طرح ملی گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی کردستان در گفتگو با خبرنگار بازار با اشاره به اینکه بسیاری از گونه های گیاهان دارویی با شرایط آب و هوایی استان سازگار هستند، گفت: حدود ۲۰ گونه شاخص از گیاهان دارویی شناسایی و به منظور تجارت استانی، کشوری و حتی جهانی آن در استان کشت شده است.
محمد مرادی از افزایش سطح کشت گیاهان دارویی و استقبال کشاورزان استان به کشت این نوع از گیاهان اشاره کرد و افزود: میزان سطح زیرکشت گل محمدی در استان از ۲۹ هکتار به ۱۷۱ هکتار در سال جاری افزایش پیدا کرده است.
وی میزان تولید گل محمدی در استان را ۴۵۰ تن ذکر کرد و اظهار داشت: کشاورزان خود اقدام به خشک کردن و یا عرضه تازه آن به بازار می کنند و تعدادی هم محصول خود را تحویل واحدهای فرآوری می دهند.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی کردستان یادآور شد: کیفیت گل محمدی تولید شده در استان بحدی بالا است که به استان های مطرح کشور در زمینه گلابگیری هم حمل شده و می شود.
انجام سرمایه گذاری در کشت گیاهان دارویی برمبنای تحقیقات
مرادی اظهار داشت: کارشناسان مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تاکنون پژوهش هایی در خصوص شناسایی بهترین نقاط استان که بالاترین بازدهی را برای کشت گیاهان دارویی دارند، انجام دادند.
وی با اشاره به اینکه سرمایه گذاری در کشت گیاهان دارویی در استان برپایه تحقیقات علمی انجام می شود، افزود: براساس نتایج این تحقیقات شهرستان های دهگلان و دیواندره برای گشت گل محمدی هم از نظر عملکرد و هم اسانس مناسب تر هستند.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی کردستان یادآور شد: سماق، نعناع فلفلی، سیاه دانه، سیر ، گلرنگ، سنجد، موسیر و گل محمدی از جمله گیاهان دارویی شاخص در استان هستند که در سطح های مختلف اقدام به کشت آنها شده است.
نبود اعتبار مانع بزرگ سر راه توسعه گیاهان دارویی
مرادی با اشاره به اینکه همه شرایط لازم برای کشت گیاهان دارویی در این استان فراهم است، اظهار داشت: تنها مشکلی که در این رابطه وجود دارد به کمبود اعتبارات بر می گردد که مانعی بر سر راه توسعه کشت گیاهان دارویی در استان شده است.
وی اضافه کرد: گونه های گیاهان دارویی که در گذشته کشت شده از بازار پسندی بالایی برخوردار نبودند به همین دلیل امروز از گونه های اصلاح شده که دارای کیفیت بالاتر و بازارپسندی بیشتری هستند استفاده می شود.
مجری طرح ملی گیاهان دارویی سازمان جهاد کشاورزی کردستان اعلام کرد: چهار واحد فرآوری گیاهان دارویی در استان ایجاد شده چند واحد دیگر هم مجوز دریافت کردند که با شروع بکار آنها از خام فروشی در این بخش هم کاسته می شود.
مرادی با اشاره به اینکه تا سال ۱۴۰۳ برنامه تولید و فرآوری گیاهان دارویی شاخص را در استان داریم، اظهار داشت: توسعه باغات در اراضی شیبدار یکی از برنامه های سازمان جهاد کشاورزی استان است که در این اراضی به جای گیاهان مثمر اقدام به کشت گیاهان دارویی کرده و خواهیم کرد و این کار تاکنون در شهرهای بانه و مریوان اجرایی شده است.
غنی سازی ۳۳۳ هکتار از مراتع کردستان با گیاهان دارویی
علاوه بر سازمان جهاد کشاورزی، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان هم به بخش پرورش گیاهان دارویی به منظور احیا مراتع ورود پیدا کرده است.
مسئول روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان در گفتگو با خبرنگار بازار با اشاره به اینکه از سال ۹۷ تاکنون با تخصیص اعتبارات از محل صندوق توسعه ملی اجرای پروژه‌های آبخیزداری و آبخوانداری در استان آغاز شده است، اظهار داشت: ۲۰ درصد از سطح عملیات بیولوژیک آبخیزداری به توسعه و غنی سازی گیاهان دارویی در استان اختصاص پیدا کرده است.
پیمان فتاحی افزود: استان کردستان با دارا بودن یک میلیون ۴۱۴ هزار هکتار مرتع ۱.۶ درصد کل مراتع کشور را شامل می‌شود که می‌تواند به عنوان آشیانه‌های اکو لوژیکی و منبع با ارزش ذخیره ژنتیکی مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به اینکه تاکنون ۳۳۳ هکتار از مراتع استان با گیاهان دارویی غنی سازی شده است، اضافه کرد: امسال هم در قالب طرح و برنامه‌های جهشی غنی سازی مراتع با گونه های دارویی در سطح ۷۰۰ هکتار از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی برای اجرای طرح‌های آبخیزداری و آبخوانداری هدف گذاری شده است.
شناسایی ۲۱۰۰ گونه گیاهی در استان
مسئول روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان با بیان اینکه در مراتع سارال، سرشیو، شاهو و کوسالان و دیگر مراتع استان بیش از دو هزار و ۱۰۰ گونه گیاهی مورد شناسایی قرارگرفته است، گفت: بیش از ۸۰۰ گونه دارای ماده موثر بوده و به عنوان گیاه دارویی در استان شناخته شده است.
فتاحی یادآور شد:گیاهان خوراکی-دارویی طیف وسیع و گسترده ای شامل گونه هایی همچون کنگر،مه نی،کنیوال،شنگ،ریواس،قازیاغه،پونه،گیلاخه،لوشه،کوزله،قارچ کوهی،نعنا،پسل، کاشمه، آویشن(هزبی)، مرزه،پیچک ،کاسنی، بومادران(بوژانه) ،بابونه(گل حاجیانه) و کاسنی (چقچقه) را در بر می گیرد.
وی اظهار داشت: برداشت غیر اصولی این گونه های گیاهی مانند برداشت از ریشه، پیاز و پیازچه که عامل تکثیر برخی از این گیاهان بوده و همچنین برداشت بی رویه در زمان نامناسب که اغلب مانع رسیدن این گیاهان به مرحله گلدهی وتولید بذر می شود منجر به کاهش تنوع گونه ای و غالب شدن و هجوم گونه های یکساله ، خشبی و غیرخوشخوراک دامی و کاهش حاصلخیزی و فرسایش خاک شده است.
برداشت و فروش گیاهان دارویی در مراتع کردستان به طور سنتی انجام می شود
مسئول روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان گفت: بر اساس پیمایش و بررسی های میدانی،حدود ۱۵۰ گونه دارویی به صورت شناخته شده، از سوی ساکنین روستاهای استان برداشت، جمع آوری و مورد استفاده قرار می گیرد.
فتاحی با اشاره به اینکه برداشت و فروش گیاهان دارویی در مراتع توسط جوامع محلی به صورت سنتی انجام می شود، گفت: با توجه به وسعت حوزه و بهره برداری های سنتی که توسط گردشگران و روستاییان انجام می شود اطلاعات کاملی از میزان برداشت و درآمدزایی گیاهان دارویی در مراتع استان دردسترس نیست.
وی افزود: در سالیان اخیر رشد فزاینده جمعیت، افزایش بیکاری، ایجاد بازارهای جدید فرامرزی(عراق) گسترش دانش عمومی در خصوص فواید گیاهان دارویی و خوراکی موجب هجوم گسترده بهره برداران به مراتع و تشدید بهره برداری از این گونه ها در مراتع استان شده است که در صورت ادامه روند فعلی و عدم رعایت بهره برداری اصولی شاهد نابودی بسیاری از گونه های گیاهی با ارزش استان خواهیم بود.
مسئول روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان اظهار داشت: در این راستا همکاری بهره برداران روستایی و رعایت اصول صحیح برداشت و استفاده از وسایل مناسب یکی از راه‌های حفظ این ذخایر با ارزش و نگهداری آنها برای نسل های آینده است.
اگرچه طی سنوات گذشته؛ کشت و تولید گیاهان دارویی مورد غفلت قرار گرفت و آنگونه باید و شاید به آن اهمیت ندادند ولی طی یکی، دو سال اخیر و با توجه به افزایش آگاهی و شناخت در خصوص مزایا و درآمدزایی فراوان این گونه گیاهی و بیان شدن آن به عنوان یکی از موضوعات مورد تاکید در اقتصاد مقاومتی دستگاه های دولتی متولی در این حوزه وارد عمل شدند.
آینده روشن تولید گیاهان دارویی با فعالیت شرکت های دانش بنیان
علاوه بر ادارات و سازمان های دولتی متولی تولید و کشت گیاهان دارویی؛ شرکت های دانش بنیان بخش کشاورزی در استان که متشکل از جوانان فارغ التحصیل خوش فکر و توانمند است به حوزه کشت گیاهان دارویی ورود پیدا کردند.
یکی از این شرکت ها، شرکت پویا کشت و زرع آوینه سنه است که در راستای حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از انقراض گیاهان دارویی از جمله موسیر، به وسعت چند هکتار کشت مکانیزه موسیر را انجام داده است.
این شرکت دانش بنیان علاوه بر کشت اقدام به برگزاری دوره های آموزشی و ترغیب کشاورزان به کشت گیاهان دارویی می کند و در مراحل مختلف تولید(کاشت، داشت و برداشت) حمایت های مشاوره ای را ارائه می کند و در پایان هم اقدام به خرید محصول کشت شده از کشاورزان خواهد کرد.
علاوه براین شرکت، شرکت شین ئاران کردستان هم از دیگر شرکت های دانش بنیان فعال در حوزه پژوهش و تولید گیاهان دارویی است، مدیرعامل شرکت شین ئاران کردستان در گفتگو با خبرنگار بازار اظهار داشت: پژوهش در زمینه گیاهان دارویی و باارزش که نسلشان در حال انقراض است و همچنین تولید قارچ‌های دارویی (شی تاکه و گانودرما) از جمله برنامه ها و اهداف این شرکت است.
محمدرضا ذاکری از جمله دستاوردهای این شرکت را اخذ مجوز تولید گیاهان دارویی با روش کشت بافت ذکر کرد و افزود: یکی از گیاهان دارویی که به همت اعضای این شرکت به روش کشت بافت تولید می شود، گل محمدی است.
وی با بیان اینکه یکی از فاکتورهای اساسی که برروی عطر و اسانس گل محمدی تاثیرگذار است اختلاف دمای بین شب و روز است، یادآور شد: شهرستان های بانه، مریوان، قروه و بیجار پتانسیل لازم برای گسترش گل محمدی را دارند و اگر این گیاه دارویی در این شهرستان ها تولید شود دارای کیفیت بسیار بالایی خواهد بود.
با وجود اقداماتی که از سوی دستگاه های اجرایی و شرکت های دانش بنیان بخش کشاورزی کردستان در خصوص تولید گیاهان دارویی به شیوه های متعدد از جمله کشت بافت انجام شده است می توان آینده روشنی را برای تولید گیاهان دارویی در این استان متصور شد.
