"زیره" یکی از مهمترین و شناخته شده‌ترین انواع گیاهان دارویی ایران است که به دلیل خواص دارویی، درمانی، ارزآوری و صادرات "طلای سبز" نامیده شده و در میان خانواده گیاهان دارویی بدون احتساب زعفران، پرطرفدارترین و پرمصرف‌ترین است.
میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود که از این میزان کشور ایران به رغم قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و برخورداری از هزاران نوع گیاه دارویی، سهم چندانی نداشته است.
از میان بیش از هشت هزار نوع گیاه دارویی شناخته شده در جهان تاکنون حدود سه هزار نوع آن در ایران شناسایی شده و وجود آنها قطعیت یافته است. تحول و توسعه در کاربری گیاهان دارویی و خروج این کاربری از صرف درمانی بودن این محصولات و همچنین استفاده گسترده، موثر و پرطرفدار این محصولات در حوزه بهداشتی، صنعتی و غذایی موجب تحول گسترده در نگاه‌های اقتصادی به این بخش شده است.
خطه به راستی زرخیز خراسان رضوی در میان استانهای کشور گرچه با رتبه‌دار بودن در عرصه تولید زعفران به عنوان طلای سرخ در سبد گیاهان دارویی در تولید این محصول پیشتاز است و بیش از ۹۰ درصد زعفران کشور را تولید می‌کند اما در زمینه کشت و تولید سایر انواع گیاهان دارویی بدون احتساب طلای سرخ نیز جایگاه برتری کشور را دارد.
سرزمین طلای سرخ (زعفران) و طلای سبز (زیره) هم اکنون میزبان ۳۵۰ گونه از مجموع حدود سه هزار گیاه دارویی شناخته شده در کشور به صورت خودرو یا دست کاشت است.
در میان همه گیاهان دارویی تولیدی در خراسان رضوی زیره نیز در کنار زعفران از جایگاه خاصی برخوردار است چه در کمیت تولید و چه در کیفیت محصول نهایی. از خواص این گیاه می‌توان به ضد سرطان، باکتری و میکروب بودن آن و نیز آنتی اکسیدان و مفید بودن زیره برای گرفتگی قلب، تقویت کننده قوای جسمی و جنسی، اشتهاآور و شیرافزا بودن اشاره کرد و به طور کلی کاربرد زیره در تولید دارو نشان از اهمیت و نقش آن در تامین سلامت و درمان دارد.
میزان تجارت بین‌المللی گیاهان دارویی سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود اما ایران با وجود قدمت هفت هزار ساله در طب سنتی و داشتن هزاران نوع گیاه دارویی آن چنان که باید نتوانسته از گنجینه غنی و ارزشمند خود در این عرصه بهره‌های اقتصادی لازم را ببرد.
تاکنون حدود هفت هزار نوع گیاه دارویی در جهان شناخته شده که به احتمال زیاد تمام آنها در ایران وجود دارد اما تاکنون فقط حدود سه هزار گونه آن در کشور شناسایی شده است.
این در حالی است که سودآوری گیاهان دارویی در طب سنتی بسیار زیاد و برای مردم نیز بی‌ضرر و نافع است و در این میان زیره به عنوان یکی از ارزشمندترین انواع گیاهان دارویی مطرح است و به علت تاثیرات درمانی در بازارهای خارج کشور طرفداران فراوانی دارد.
خراسان رضوی قطب تولید گیاهان دارویی
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: سال گذشته این استان به صورت مشخص ۲۹ هزار هکتار سطح زیر کشت آبی و دیم گیاهان دارویی به جز احتساب اراضی زیر کشت زعفران و سطح زیر کشت مرتعی داشته است که از این سطح میزان ۲۹ هزار تن محصول خشک گیاهان دارویی تولید می‌شود.
محمدرضا اورانی افزود: با این سطح زیر کشت و میزان تولید محصول خشک، خراسان رضوی قطب تولید در این بخش محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: از مجموع سطح زیر کشت گیاهان دارویی استان ۱۵ هزار هکتار گیاهان دارویی آبی و ۱۴ هزار هکتار گیاهان دارویی دیم است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: برداشت محصول خشک گیاهان دارویی در این استان در حالی ارائه می‌شود که معمولا برداشت تر را استانهای دیگر اعلام می‌کنند به این ترتیب در حال حاضر ۳۳ درصد از سطح زیر کشت و تولید گیاهان دارویی در خطه پربرکت این استان به ثمر می‌نشیند.
اورانی افزود: حمایت از کشاورزان و علاقه مندان به کشت و کار در حوزه گیاهان دارویی از مهمترین برنامه‌های سال جهش تولید است.
خراسان رضوی یکه‌تاز عرصه تولید زیره
خراسان رضوی در میان استانهای کشور گرچه پیشتاز و رتبه‌دار در عرصه تولید زعفران به عنوان گل سرسبد گیاهان دارویی است اما در زمینه تولید زیره نیز رتبه نخست کشور را دارد امری که به آن کمتر توجه و در خصوص آن اطلاع‌رسانی شده است.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: ۶۵درصد سطح زیر کشت گیاهان دارویی در این استان معادل ۱۸ هزار و۸۰۰ هکتار به کشت زیره اختصاص دارد.
سیدهاشم نقیبی افزود: از این سطح بیش از ۱۲ هزار تن محصول خشک تولید می‌شود که از نظر سطح زیر کشت و میزان تولید محصول این استان در رتبه نخست کشور قرار دارد.
وی مساحت کل زمین های زیر کشت انواع گیاهان دارویی در خراسان رضوی را ۲۹ هزار هکتار اعلام و بیان کرد: در ۱۱ هزار و ۲۰۰ هکتار از این سطح، زیره آبی و در بیش از هفت هزار و ۶۰۰ هکتار آن زیره به صورت دیم کاشت می‌شود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: ۳۵ درصد محصولات تولیدی خشک گیاهان دارویی استان را که معادل ۱۲ هزار تن است زیره تشکیل می‌دهد.
نقیبی افزود: شهرستانهای داورزن، بردسکن، سبزوار، خوشاب، کلات، بجستان، تایباد، تربت جام، جغتای، مشهد و گناباد از مراکز عمده تولید گیاهان دارویی در این استان هستند.
وی به درآمدزایی گونه‌های صادراتی گیاهان دارویی اشاره کرد و ادامه داد: در این میان زیره یکی از مهمترین اقلام صادراتی گیاهان دارویی و مورد توجه بازارهای خارجی است.
او با اشاره به این که زیره سبز بعد از زعفران بیشترین میزان صادرات را به خود اختصاص داده است افزود: مهمترین اقلام گیاهان دارویی تولیدی در استان زیره سبز، تخم شربتی، خاکشیر، ختمی خبازی و رازیانه هستند.
صادرات سالانه سه هزار تن زیره از خراسان رضوی
مدیر باغبانی جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به صادرات گیاهان دارویی خراسان رضوی به بیش از ۴۰ کشور گفت: تا قبل از شیوع بیماری کووید ۱۹ صادرات گیاهان دارویی استان به کشورهایی از جمله فرانسه، آلمان، استرالیا، اسپانیا، ژاپن، آمریکا، سوئد، دانمارک، ایتالیا، لهستان، نیوزیلند، جمهوری چک، چین، سنگاپور، فیلیپین، مالزی، صربستان، هند، ترکیه، جمهوری آذربایجان، پاکستان و امارات صادر می شد.
نقیبی با اشاره به فعالیت پنج کارخانه در زمینه فرآوری گیاهان دارویی در خراسان رضوی که سه واحد آن جزء پیشرفته‌ترین کارخانه‌های کشور است افزود: سالانه بیش از سه هزار تن زیره از خراسان رضوی صادر می‌شود.
وی افزود: شهرستان خوشاب با بیش از ۲۰ درصد سطح زیر کشت زیره سبز، یکی از قطب‌های تولید این محصول در خراسان رضوی است و حدود دو هزار هکتار سطح زیر کشت زیره در خوشاب انجام شده که به طور ثابت برای سه هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است.
او ادامه داد: زیره، گیاهی مقاوم در برابر آفات است و شرایط اقلیمی مناسب شهرستان، خنکی هوا، نیاز اندک زیره به آب، دوره رشد کوتاه و خواص دارویی زیره از مهمترین عوامل رغبت کشاورزان خوشاب به کشت این محصول است.
