سناریوهای پایان کرونا و راهکاری برای شکست بیماری/ چه‌چیزی در انتظار ماست؟

به گزارش اکودام به نقل از خبرگزاری تسنیم؛ اواخر ماه دسامبر سال ۲۰۱۹ میلادی مقامات بهداشتی چین، به سازمان جهانی بهداشت اعلام کردند که ۴۱ بیمار با علائم مشکوک و مشابه ذات‌‌الریه شناسایی شده‌اند که بیشتر این موارد با بازارهای فروش عمده غذاهای دریایی چین در ارتباط بوده‌‌اند. در اوایل ژانویه رسانه‌‌های جهان از شیوع نوعی ویروس جدید در چین با نام nCoV-2019 خبر دادند و در ۱۱ ژانویه اولین مورد مرگ بر اثر این ویروس در چین گزارش شد. شیوع ویروس کرونا در ابتدا از ووهان چین شروع شد و سپس به‌تدریج به کشورهای خارج از چین نیز سرایت کرد. مقامات چینی پس از اپیدمی کرونا در این کشور، تصمیم گرفتند در ووهان اعمال قرنطینه و حکومت نظامی کنند.

سازمان جهانی بهداشت به‌دنبال شیوع کرونا در چند کشور جهان، وضعیت فوق‌‌العاده اعلام کرد و بسیاری از کشورها پروازهای خود را از مبدأ و به‌مقصد چین، لغو کردند. پس از چند هفته سازمان جهانی بهداشت میزان هشدار نسبت به کروناویروس را به بالاترین حد ممکن افزایش داد و سپس آن را به‌‌عنوان یک پاندمی یا همه‌‌گیری جهانی اعلام کرد.

در اواسط اسفندماه مقامات بهداشتی ایران اعلام کردند که این ویروس تقریباً همه استان‌‌های کشور را فراگرفته و به یک اپیدمی در اکثر استان‌‌ها تبدیل شده است. در همین ماه، وزارت بهداشت طرح فاصله‌‌گذاری اجتماعی را مطرح و آن را در قالب تعطیلی تمامی مراکز آموزشی، برخی ادارات و مکان‌‌های تجمعی اجرا و در هفته‌‌های بعدی این فاصله‌‌گذاری را تشدید کرد.

شیوع کرونا چه‌زمانی مهار می‌‌شود؟

مقامات بهداشتی کشور سه سناریوی احتمالی برای شیوع کروناویروس در ایران را ترسیم کرده‌‌ بودند، بر اساس سناریوی اول، تخمین زده شد که اگر متوسط میزان تماس افراد مبتلا و مشکوک از ۲۰ اسفندماه در سطح ۲۵ درصد باشد، تعداد مرگ تجمعی تا انتهای اردیبهشت ماه، برای کل کشور، ۱۳ هزار و ۴۵۰ نفر خواهد بود و در سناریوی دوم بیان شد که اگر با تمهیدات لازم، سطح ایزولاسیون از ۲۰ اسفندماه به ۳۲ درصد برسد، تعداد مرگ تجمعی کشور به ۸۶۳۰ نفر خواهد رسید؛ همچنین اعلام شد که طبق سناریوی سوم، اگر تلاش شود تا سطح ایزولاسیون به ۴۰ درصد برسد، مرگ تجمعی کشور ۶۰۳۰ نفر خواهد بود.

ستاد ملی مبارزه با کرونا احتمال داد که اگر سطح سوم قرنطینه یعنی مداخله متوسط دولت شامل فاصله‌‌گذاری اجتماعی، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌‌ها و ادارات دولتی و رویدادهای ورزشی، فرهنگی و مذهبی که اکنون در حال اجراست، ادامه یابد، میزان مرگ‌ومیر تا خردادماه به حدود ۱۱ هزار نفر می‌‌رسد.

برای تخمین میزان شیوع کرونا می‌‌توان از شاخصی به‌نام R0 استفاده کرد. شاخص R0 از ضرب سه عامل مسری بودن، تعداد تماس‌‌های مؤثر و مدت زمانی که فرد مبتلا می‌‌تواند بیماری را انتقال دهد، تشکیل شده است. این شاخص می‌‌تواند از صفر تا بی‌‌نهایت باشد. در صورتی که R0 بین صفر تا یک باشد، یعنی بیماری به‌سمت حذف شدن می‌‌رود و اگر این عدد برابر با یک باشد، یعنی بیماری اندمیک (همه‌‌گیری بومی) است و اگر این عدد بالای یک باشد نشان‌‌دهنده اپیدمی است. در ابتدای اپیدمی، این شاخص در تهران حدود ۷.۲۴ بود و پس از انجام مداخلات و کاهش ارتباطات مردم و تعطیلی‌‌ها به حدود ۲.۵ رسید.

رئیس کمیته اپیدمیولوژی ستاد ملی مقابله با کرونا در روز نهم فروردین سال جاری با بیان اینکه تعطیلی مدارس و دانشگاه‌‌ها ۳۰ درصد از تماس‌‌ها را کاسته است، اظهار کرد: بر اساس مدل‌سازی‌‌ها اگر اتفاق خاصی نیفتد در حدود اردیبهشت ماه به یک کنترل نسبی در زمینه کرونا خواهیم رسید البته این به این معنی نیست که در اردیبهشت این ویروس از ایران رخت بر خواهد بست.

وی با بیان اینکه شاخص R0 تعیین می‌‌کند که چه‌زمانی ویروس مهار شده است، اضافه کرد: زمانی که R0 یعنی میزان سرایت بیماری از یک فرد به فرد یا افراد دیگر در یک منطقه به زیر یک رسیده باشد می‌‌توان درباره مهار ویروس صحبت کرد.

اعلام منسوخ‌بودن نظریه ایمنی فلّه‌ای

در این بین، برخی افراد نیز نظریه ایمنی فلّه‌‌ای را برای کاهش شیوع کرونا مطرح می‌‌کردند؛ ایمنی فلّه‌‌ای نوعی از مصونیت است که در نتیجه همه‌‌گیر شدن یک بیماری واگیر ایجاد می‌‌شود؛ بر اساس این نظریه، باید تعداد زیادی از افراد جامعه به یک بیماری مبتلا شوند تا میزان سرعت و شیوع بیماری کنترل شود.

معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت و رئیس جمهور، در ابتدا بیان می‌‌کردند که بالاخره حدود ۷۰ درصد جمعیت ایران ممکن است بیماری کرونا را بگیرند و ایمنی فلّه‌‌ای نسبت به این بیماری ایجاد شود اما فرمانده ستاد ملی مبارزه با کرونا در تهران، این نظریه را منسوخ دانست و گفت: اگر این الگوی مصون‌‌سازی بخواهد اجرا شود باید تعداد بسیار زیادی از افراد جامعه به این بیماری مبتلا شوند که این امر منجر به بستری شدن تعداد زیادی از افراد در بیمارستان و همچنین فوت عده کثیری از مبتلایان خواهد شد و یک آمار وحشتناک از مرگ‌ومیر بر اثر این روش ایجاد می‌شود، بنابراین این نظریه از لحاظ علمی درست نیست و سازمان بهداشت جهانی نیز مخالف این ایمن‌‌سازی است.

تخمین‌‌هایی درباره میزان کشندگی کروناویروس

عوامل مختلفی می‌‌تواند بر تخمین میزان کشندگی ویروس کرونا مؤثر باشد که فراهم بودن امکانات و پرسنل پزشکی و شدت شیوع بیماری در مدت زمان‌‌های خاص می‌‌تواند از جمله این عوامل باشد. کشتی کروز Diamond princes می‌‌تواند مثال خوبی برای تخمین میزان کشندگی ویروس باشد. این کشتی تفریحی حامل ۳۷۱۱ مسافر از کشورهای مختلف بود و به‌دلیل ابتلای برخی مسافران به کرونا، ۷۰۵ نفر از کل مسافران به کروناویروس مبتلا شدند که از این میان ۷ نفر فوت کردند بنابراین تخمین میزان کشندگی کروناویروس، حدود یک درصد است که این میزان کشندگی از سارس (SARS) و مرس (MERS) کمتر و از آنفلوآنزا بیشتر است؛ البته این عدد ممکن است متأثر از گروه‌‌های سنی موجود در کشتی نیز باشد. به‌‌هرحال پژوهشگران معتقدند میزان کشندگی این ویروس بسته به شرایط و مکان‌‌ها و گروه‌‌های سنی مختلف، از یک تا سه درصد متغیر است.

پی‌بردن به طیف جدید علائم بالینی کرونا؛ از اسهال تا تظاهرات پوستی!

در ابتدا علائمی نظیر تب، سرفه خشک و تنگی نفس از علائم قطعی ابتلا به کروناویروس تلقی می‌‌شدند اما محققان دریافته‌‌اند که علاوه بر این علائم، برخی علامت‌‌ها مانند اسهال، بی‌‌اشتهایی و دردهای شکمی در بیش از نیمی از مبتلایان به کرونا در چین گزارش شده است؛ همچنین متخصصان پوست در استرالیا اعلام کرده‌‌اند که ۲۰ درصد بیماران مبتلا به کووید۱۹ به ضایعات پوستی شامل بثورات قرمزرنگ و کهیر نیز دچار شده‌‌اند؛ البته این ضایعات معمولاً بعد از چند روز از بین می‌‌روند. طبق مطالعات انجام‌شده، اختلال در حس بویایی و چشایی نیز می‌‌تواند از سایر علائم ابتلا به کرونا باشد.

بسیاری از افراد ممکن است دچار علائم خفیف بیماری شوند و یا به‌دلیل ابتلا به علائم گوارشی، پوستی و نابویایی، نسبت به ابتلای خود به بیماری کرونا حساس نشوند و تا زمانی که علائم تنفسی ظاهر نشده است، به مراکز درمانی مراجعه نکنند؛ این افراد در این دوران می‌‌توانند ناقل ویروس باشند؛ بنابراین پیچیدگی علائم کرونا و طیف وسیع این علائم از بی‌‌علامت تا خفیف و علائم غیرتنفسی، می‌‌تواند عاملی برای انتشار بیشتر بیماری باشد.

تلاش جهانی برای ساخت واکسن و داروی کرونا

محققان اعلام کرده‌‌اند که ساخت واکسن اختصاصی برای کرونا حداقل ۱۲ تا ۱۸ ماه به‌طول می‌‌انجامد. سازمان بهداشت جهانی در هفته‌‌های اخیر اعلام کرده بود که این سازمان و دانشمندانی از سراسر جهان، در حال آزمایش روی حداقل ۲۰ واکسن برای کروناویروس جدید هستند و این واکسن‌‌ها در مرحله کارآزمایی بالینی قرار دارند و روی داوطلبان دریافت واکسن، تست می‌‌شوند. در کشور ما نیز سه گروه مستقل روی واکسن بیماری کار می‌کنند.

داروهای ضدویروسی، ضدمالاریا و برخی از داروهایی که برای درمان آنفلوآنزا استفاده می‌‌شوند، در پروتکل‌‌های درمانی کشورهای مختلف برای مقابله با ویروس کرونا قراردارند؛ البته هیچ یک از این داروها به‌طور اختصاصی ویروس را از بین نمی‌‌برند اما باعث بهبودی علائم بیماران مبتلا می‌‌شوند. در کشور ما نیز برخی داروهای بیماری‌‌های دیگر که اثر نسبی آن‌‌ها در بهبودی بیماران مبتلا مشاهده شده است، در مرحله کارآزمایی بالینی قرار دارند.

استفاده از برخی روش‌‌ها مانند پلاسمادرمانی و سلول‌‌درمانی نیز بهبودی نسبی در بعضی از بیماران مبتلا به کرونا نشان داده است؛ در روش پلاسمادرمانی، پلاسمای خون بهبودیافتگان بیماری کرونا پس از ایمن‌‌سازی از لحاظ ویروس‌‌ها و سایر سموم، به بیماران تزریق می‌‌شود و آنتی‌‌بادی‌‌های ساخته‌شده در بدن بهبودیافتگان ممکن است باعث افزایش ایمنی بدن مبتلایان در مقابل کرونا شود.

بی‌‌اطلاعی جهانیان از زمان پایان پاندمی

مقامات بهداشتی ایران و سایر کشورها نمی‌‌توانند زمان دقیق پایان پاندمی کرونا را تخمین بزنند؛ کارشناسان بهداشتی می‌‌گویند باید تا زمان کشف واکسن و داروی اختصاصی برای کرونا صبر کرد؛ آنها معتقدند که ممکن است کروناویروس جدید مانند ایدز هیچ واکسنی نداشته باشد و یا مانند آنفلوآنزای فصلی یک واکسن با قدرت مصون‌‌سازی تقریبی برای کرونا نیز ساخته شود و یا اینکه با پیدایش واکسن اختصاصی با قدرت مصون‌‌سازی بالا، این بیماری کاملاً ریشه‌‌کن شود.

روش‌‌های کشورهای موفق برای مقابله با کرونا

چین با اعمال حکومت نظامی در ووهان توانست تا حد زیادی بیماری را کنترل کند به‌‌طوری که در برخی از روزها و در حالی که اروپا در حال تبدیل شدن به کانون شیوع ویروس کرونا بود، چین موارد جدید ابتلا به کرونا را صفر اعلام کرد.

با توجه به تجربه موفق چین در اعمال قرنطینه کامل و کنترل همه‌‌گیری، برخی افراد معتقد بودند که دموکراسی نمی‌‌تواند میزان ابتلا به ویروس را کاهش دهد؛ اما تجارب برخی کشورها در مقابله با کروناویروس خلاف این امر را ثابت کرد، برای مثال کره جنوبی بدون اعمال حکومت نظامی توانست بیماری را تحت کنترل دربیاورد؛ این کشور با گرفتن تست به‌طور گسترده، ردیابی افراد مبتلا به کرونا و قرنطنیه افراد در تماس با آن‌‌ها و همچنین جداسازی مبتلایان توانست بیماری را به‌نحو خوبی مدیریت کند.

سنگاپور نیز توانست با جلوگیری از آلودگی کادر درمان، تشویق و جلوگیری از فرسایش روحی آن‌‌ها و ارائه خدمات پیشرفته ICU بیماری را بهتر از سایر کشورها کنترل کند. این کشور همچنین با اپلیکیشن‌‌هایی به پیگیری وضعیت مبتلایان پرداخت و تماس این افراد با سایرین را ردیابی کرد.

به‌هرحال با وجود اینکه کشورهای مختلف از سیاستگذاری‌‌های متنوعی برای کاهش ابتلا به ویروس استفاده می‌‌کنند، آمار ابتلا به کرونا در جهان همچنان روز به روز در حال افزایش است و هیچ نقطه‌‌ای از جهان از این ویروس در امان نیست و تا زمانی که دارو و واکسن بیماری کشف نشود، نمی‌‌توان به ریشه‌‌کن شدن صددرصدی ویروس امیدوار بود. بسیاری از کارشناسان بهداشتی معتقدند زمانی می‌‌توان پایان پاندمی کرونا را اعلام کرد که تمام کشورها به انجام اقدام مشترک در قالب مسئولیت مشترک روی بیاورند.

سازمان بهداشت جهانی کماکان بهترین راه مقابله با ویروس کرونا را شست‌وشوی مداوم دست‌‌ها به‌مدت حداقل ۲۰ ثانیه با آب و صابون، حفظ فاصله دومتری با دیگران، پرهیز از تماس نزدیک با افراد دارای علائم بیماری، پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه و سرفه می‌‌داند اما کنار رعایت این تدابیر، توجه به مسئولیت مشترک (Responsibility sharing) تنها راه نجات کشورها از بحران کروناست؛ به اشتراک گذاشتن دانش روز و تجربیات موفق و شکست‌‌ها، باعث می‌‌شود کشورها از این تجربیات استفاده کنند و با تکرارنکردن اشتباهات سایر کشورها، در شکست بیماری موفق شوند؛ خودخواهی در زمینه کنترل کرونا معنی ندارد زیرا ارتباطات بشری روز به روز از طرق مختلف در حال گسترش است و محدود به مرزهای جغرافیایی نیست و گسترش بیماری در یک کشور، می‌‌تواند آتش کرونا را در کشورهای دیگر شعله‌‌ور کند.