با توجه به کاهش میزان بارش‌ها و افزایش پدیده خشکسالی در ۲ دهه اخیر در ایران خصوصا در مناطق مرکزی ایران به دلیل دوری از دریا و ابرهای بارانزا یکی از راه‌های تقویت منابع آب‌های زیرزمینی خاموشی چاه های کشاورزی در فصل زمستان و مدیریت منابع آبی است.
اجرای طرح ملی احیا و تعادل بخشی منابع آب های زیرزمینی،خاموشی چاه های کشاورزی از سال ۱۳۹۳ خورشیدی در ایران آغاز شد و همچنان ادامه دارد.
البته خاموشی چاه های کشاورزی الگویی برای مدیریت برداشت آب برای کشاورزان شد تا با استفاده از روش های نوین آبیاری در بهره وری از این مایه حیاتی درست برداشت و استفاده کنند .
ابرکوه به عنوان بخشی از استان یزد در ناحیه مرکزی ایران قرار دارد، به دلیل وجود عرصه های بیابانی و کویری از لحاظ منابع آبی بسیار فقیر است، به همین دلیل سطح منابع آبی آن هر سال نسبت به سال قبل رو به افزایش است و به همین دلیل فروچاله های متعددی در آن مشاهده می شود.
حدود ۵۰ سال قبل در استان یزد کشاورزان و مردم از چاه های چهل گزی ( هر «گز »حدود ۹۵ سانتیمتر ) آب مورد نیاز خود را تامین می کردند که با گذشت زمان به دلیل توسعه زندگی شهرنشینی، افزایش جمعیت و نیاز به تولید محصولات بیشتر، با حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق، این منابع خشک شد و دیگری آ ثاری از آن نیست، نام این منابع آبی گذشته را تنها می توان در کتاب های تاریخی جست و جوکرد.
ابرکوه با توجه به مطالب ذکر شده از لحاظ منابع آبی عمدتا به شمال استان فارس متکی است که به گفته مسوولان محلی و باور کشاورزان به نوعی حق آنها تضییع می شود، و به گفته آنها برداشت ها بی رویه و بدون مجوز در بالادست، مشکلات کشاورزان را دوچندان کرده است .
لازم است مسوولان ذی ربط براساس تعادل بخشی منابع آبی، تدابیری اتخاذ کنند؛ تا کشاورزانی که تلاش دارند آب این بخش را که با خاموش کردن چاه تقویت و مدیریت کنند و حق آنها ضایع نشود.
۱۲ میلیون مترمکعب صرفه جویی آب با خاموشی چاه کشاورزی
به گفته رییس اداره منابع آب ابرکوه در قالب طرح تحویل حجمی آب در بخش کشاورزی، در پنج ماهه سال آبی ۹۹ – ۹۸، ۱۲ میلیون مترمکعب آب در این شهرستان صرفه جویی شده است .
محمدعلی شرافت با بیان اینکه شرکت آب منطقه‌ای امسال طرح خاموشی ۶۰ روزه چاه ها را مدیریت و کشاورزان آن را به صورت تحویل حجمی اجرا کردند، افزود: طرح تحویل حجمی برداشت آب بخش کشاورزی از مهرماه امسال شروع شد و تا فروردین ماه ۱۳۹۹ ادامه دارد.
وی اظهارکرد: با اجرای طرح یادشده، مدیریت برداشت آب در اختیار کشاورزان قرار داده شد تا با مدیریت بهینه کاشت محصول خود زمان بندی آبیاری و برداشت آب را مدیریت کنند.
رییس اداره منابع آب ابرکوه با بیان اینکه کشاورزان از ۶۶۲ حلقه چاه آب برداشت می کنند، خاطرنشان کرد: ۹۷ درصد چاه‌های کشاورزی به کنتور هوشمند مجهز شد و از سال ۱۳۹۵، کشاورزان با مشارکت در طرح خاموشی چاه‌ها در مدیریت برداشت آب حضور فعالی دارند.
وی باقدردانی از همراهی کشاورزان و اعضای شورای حفاظت منابع آب، خاطرنشان کرد: با اجرای طرح خاموشی از چهار سال گذشته و با ارتقای آگاهی بهره برداران، بستر و سرمایه اجتماعی مناسبی به منظور اصلاح روند مصرف و بازگرداندن تعادل به آب های زیرزمینی و پایداری آن فراهم شده است.
رییس اداره منابع آب ابرکوه، اضافه کرد: جلوگیری از برداشت‌های بی‌رویه و هدر رفت آب و افزایش راندمان تولید در واحد سطح در بخش کشاورزی از مزایای اجرای این طرح است.
همچنین رییس شورای حفاظت منابع آب ابرکوه باقدردانی از همراهی کشاورزان پرتلاش و همکاری اعضای شورای حفاظت منابع آب گفت: با اجرای طرح خاموشی ۳۰ روزه چاه‌ها در سال ۱۳۹۵، ۱۵ میلیون مترمکعب ،۴۵ روزه در سال ۱۳۹۶، ۱۶.۷ میلیون مترمکعب و ۶۰ روزه در سال ۱۳۹۷ حدود ۲۰ میلیون مترمکعب در مصرف آب سفره های زیر زمینی صرفه‌جویی شده است.
محمد کاظمی نسب با اعلام موفقیت این طرح در مدیریت برداشت منابع آبی منطقه افزود: به دلیل خشکسالی، ایجاد ۳۶ فرو چاله و خشک شدن قنات‌ها ، دشت ابرکوه از مناطق ممنوعه کشور است و مدیریت آب‌های زیرزمینی در شهرستان اجتناب‌ناپذیر است.
وی اضافه کرد: کاهش بارندگی و روند فزاینده افت سطح آب‌های زیرزمینی باعث شد در کنار کم‌آبی، هجوم آب‌های شور از کفه ابرکوه به سمت آبخوان‌ها آغاز شود که شوری و تلخی آب چاه‌های کشاورزی را دو چندان کرده است.
فرماندار ابرکوه در ادامه یادآورشد: با نصب کنتورهای هوشمند استحصال آب از پنج هزار و ۳۰۰ لیتر در ثانیه در سال ۱۳۹۴ هم‌اکنون به سه هزار و ۵۰۰ لیتر در ثانیه کاهش یافته است.
مدیریت آب با بهره وری مجازی
همچنین مدیر جهاد کشاورزی ابرکوه گفت: بهره وری آب مجازی و کشت محصول های کشاورزی به روش نوین بهترین راهکار مدیریت برداشت آب در این منطقه که در حاشیه بیابان های استان یزد قرار دارد ، است، زیرا حوزه آبریز آن در شمال استان فارس قرار دارد.
مهدی غیب الهی افزود: البته کشاورزان در چند سال اخیر در مصرف و مدیریت آب با توسعه محصول های کم آبخواه ، با روش آبیاری نوین( قطره ای ، بارانی و نواری) تلاش خوبی کرده اند.
اراضی قابل کشاورزی شهرستان ۲۰ هزار هکتار است که به علت کم آبی و تداوم ۲ دهه پدیده خشکسالی ۱۵ هزار هکتار آن به کشت محصول کشاورزی اختصاص دارد.
از این میزان هشت هزار هکتار به باغ‌های میوه و بقیه هم به اراضی زراعی اختصاص دارد و ۳۵ درصد اشتغال وابسته به فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و دامپروری است که دراین زمینه هشت هزار خانوار امرار معاش می‌کنند.
۱۴۰ میلیون مترمکعب آب مورد نیاز حوزه کشاورزی ابرکوه به مدت ۱۰ ماه از ۶۶۲ حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق و ۱۳ رشته قنات استحصال می شود و با این میزان آب از ۱۵ هزار هکتارسطح زیرکشت، سالانه ۲۰۰ هزار تن محصول کشاورزی و دامی تولیدمی شود.
افزایش فرونشست ها و فروچاله ها
همچنین مسوول امور آب و خاک اداره جهاد کشاورزی ابرکوه گفت: به خاطر کم آبی در این منطقه، دشت ابرکوه یکی از چهار دشت ممنوعه بحرانی استان یزد است .
احمدرضا زرنگار افزود: تغییر کیفیت و افزایش شوری آب چاه‌ها و وقوع پدیده فرونشست و فروچاله‌ها گواه محکمی بر افت منابع آب های زیرزمینی منطقه است .
وی بیان کرد: در ۲۷ سال گذشته در چهار هزار و ۵۰۰ هکتار اراضی و باغ‌های ابرکوه، روش آبیاری نوین اجرا شده است.
پرداخت تسهیلات کم بهره برای کاشت محصولات کم آبخواه
همچنین به گفته مسوول تولیدات گیاهی مدیریت جهاد کشاورزی ابرکوه ، با توجه به محدودیت منابع آبی ، کشاورزان فرایند برداشت آب را با تغییر الگوی کاشت محصول کم آبخواه در برنامه کاری خود قرار داده اند.
حسن زارع با اشاره به اینکه دیگر کاشت محصول پرآبخواه مقرون به صرفه نیست خاطرنشان کرد: توسعه کشت گیاهان دارویی و پسته در اولویت برنامه کار کشاورزان برنامه ریزی قرار گرفته است.
وی افزود: به همین منظور بهره بردارانی که بیش از یک هکتار اراضی خود را به کشت زعفران اختصاص دهند، ۵۴۰ میلیون ریال تسهیلات با بهره کم دریافت می کنند.
مرکز شهرستان ۵۵ هزار نفری ابرکوه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد قرار دارد.
