واردکنندگان مجوز کشت بذر هیبریدی را نمی دهند!/ این بذرها کود و سم نیاز ندارند

دانیال کهریزی دکترای تخصصی اصلاح بذر است و حدود ۲۰ سال سابقه کار در این زمینه دارد و همچنین حدود ۵ سال است که در جایگاه استاد تمام دانشگاه رازی کرمانشاه نیز فعالیت می کند. وی جزو محققین صنعت کشاورزی است که در زمینه معرفی بذر «کاملینا» اقدام کرده و تنها منتظر تایید سازمان غذا و دارو است تا بتواند این بذر را برای کشت گسترده در سراسر کشور ارائه دهد. در این راستا گفت و گویی با وی انجام داده ایم و جویای شرایط فعلی تحقیقات شده ایم.

*به عنوان سوال اول در خصوص بذرهای هیبریدی و خصوصیات آن توضیح بدهید.
در ابتدا باید بدانیم که بذرهای هیبریدی مختص شرکتهای اروپایی است و یکبار مصرف است؛ یعنی دولت هر سال باید بذرها را از کمپانی های خارجی خریداری کند. به این ترتیب اگر به هر دلیلی یک سال این بذرها را به ما نفروشند نمی توانیم کشت کنیم.

به عنوان مثال بذر دانه های روغنی کلزا وارداتی و هیبرید است؛ یعنی اگرچه در کشت این محصول موفق بوده ایم اما متاسفانه بذرش وارداتی است و توسط کشورهای آلمانی و فرانسوی تولید می شود بنابراین اگر یکسال به ما بذر ندهند کلزای ما افت می کند.

*منظورتان این است که الان هیچ تولیدکننده داخلی بذر هیبریدی نداریم؟
البته تعدادی تولیدکننده داخلی داریم اما بذر تولیدی آنها کیفیت بالایی ندارد، چرا که کشورهای خارجی که تولیدکننده بذرهای هیبریدی هستند سابقه طولانی تری در این زمینه دارند و مطمئنا موفق تر هستند. با این وجود اخیرا وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرده در مورد چهار بذر «گوجه، فلفل، خیار و بادمجان» که خروج ارز بسیار زیادی داریم، از شرکتهایی که تمایل دارند در این زمینه کار کنند حمایت می کند.

بذرهای هیبریدی مختص شرکتهای اروپایی است و یکبار مصرف است؛ یعنی دولت هر سال باید بذرها را از آن کمپانی های خارجی خریداری کند، به این ترتیب اگر به هر دلیلی یک سال این بذرها را به ما نفروشند نمی توانیم کشت کنیم

*بذری که تولید کرده اید چه بذری است و چه ویژگی هایی دارد؟
بنده بذری به نام بذر «کاملینا» تولید کرده ام، البته این بذر را به شکل هیبرید در نیاورده ایم که کشاورزان درگیر مسائل مالی سنگین نباشند. این بذر الان کاملا بومی است و در داخل تولید می شود و هیچ وابستگی به کشورهای آمریکایی و اروپایی نداریم. با این وجود هنوز درگیر مجوزها هستیم اما متاسفانه واردکنندگان بذر در تصمیمات دخیل هستند و به ما مجوز نمی دهند؛ یعنی منافع شخصی یکسری افراد اجازه نمی دهد ما این بذر را کشت کنیم.

از نکات قابل توجه در مورد بذر کاملینا این است که این گیاه کود و سم لازم ندارد؛ یعنی بصورت کاملا ارگانیک تولید می شود و در تمام اقلیم ها و حتی دیمزارها جواب می دهد در حالی که بذرهایی مثل سویا، آفتابگردان و کلزا در دیمزار جواب نمی دهد. با توجه به اینکه ۷۰ درصد اراضی کشور دیم است به این ترتیب می توانیم از این اراضی بهترین استفاده ها را داشته باشیم.

علاوه بر این جالب است بدانید روغن کاملینا نیز امگا ۳ و امگا ۶ بیشتری نسبت به بقیه دانه های روغنی دارد و موجب افزایش ایمنی بدن می شود. به طوری که در کشورهای اروپایی این روغن را به صورت قرص و کپسول در بین مدارس توزیع می کنند تا از این طریق ایمنی بدن دانش آموزان را بالا ببرند.

*تحقیقات مربوط به بذر کاملینا را چه زمانی و با چه کسانی شروع کرده اید؟
ما تقریبا یک دهه است تحقیقات انجام می دهیم و روی این گیاه کار می کنیم و اولین رقمی که معرفی و ثبت ملی شده در سال ۹۷ بود. درواقع کار را با یک تیم دانشجویی شروع کردیم و شرکت دانش بنیان را راه اندازی کردیم. الان تقریبا تمام دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی برای تحقیقات روی این بذرها با ما همکاری دارند.

بذر کاملینا به کود و سم لازم ندارد؛ یعنی بصورت کاملا ارگانیک تولید می شود و در تمام اقلیم ها و حتی دیمزارها جواب می دهد در حالی که بذرهایی مثل سویا، آفتابگردان و کلزا در دیمزار جواب نمی دهد

در حال حاضر بذر کاملینا را بومی سازی کرده ایم، از سوی دیگر یک رقم به نام سهیل ثبت ملی کرده ایم و همچنین ۱۸۰ رقم دیگر نیز داریم که آماده ثبت ملی شدن هستند. گفتنی است این ارقام بومی شده و سازگار با شرایط منطقه ما هستند. البته اصالت بذر کاملینا مربوط به سوئد است که ما آن را با اقلیم کشور سازگار کرده ایم اما مدتها است با وجود اینکه آزمایشات انجام و تایید شده است درگیر سازمان غذا و دارو هستیم. همانطور که گفتم عمدتا واردکننده های بزرگ دانه های روغنی و روغن ها به دلیل اینکه منافع شان در خطر می افتد کارشکنی می کنند. چون اگر این بذر وارد کشاورزی ما شود به هیچ وجه دیگر نیاز به واردات نخواهیم داشت.

این عدم تاییدیه از سوی سازمانهای مربوطه مبنی بر اینکه این بذر از نظر خوراکی مشکلی ندارد و می شود استفاده کرد در حالی صورت می گیرد که ما این بذر را در ۲۵ استان تست کرده ایم که خوب جواب داده و سازگاری بالایی نیز دارد.

*کشت بذر کاملینا چه مزایایی برای کشور دارد؟
همانطور که می دانید سالانه بیش از ۴ میلیارد دلار ارز بابت خرید دانه های روغنی از کشور خارج می شود بنابراین اگر این بذر کشت شود حداقل مزیت اش این است که از خروج ۴ میلیارد دلار ارز جلوگیری می کنیم. از سوی دیگر وقتی از دانه گیاه روغن گرفته می شود باقی مانده آن که همان کنجاله است و بهترین منبع غذایی برای دام و طیور و آبزیان است را در دسترس داریم. این در حالی است که کشور ما برای کنجاله نیز مشکل دارد چرا که این محصول نیز وارداتی است. پس اگر این بذر در کشور کشت شود کنجاله دام، طیور و آبزیان نیز تامین می شود. به این ترتیب اگر همه این موارد را با هم جمع بزنیم با کشت این بذر سالانه از خروج ۱۰ میلیارد دلار جلوگیری می شود.

از سوی دیگر روغن گیری این بذر بسیار ساده است بطوری که می توان حتی به کشاورزان دستگاه روغن کشی ساده بدهیم که در همان محل کشت روغن کشی را هم انجام بدهند؛ یعنی هر کشاورزی یک تولیدکننده روغن نیز باشد. جالب است بدانید روغن کاملینا کاملا ارگانیک است و برخلاف کلزا و آفتابگردان که سم و کود زیادی نیاز دارند نیاز به سم و کود ندارد چون هیچ آفتی ندارد و علف هرز هم در کنارش رشد نمی کند. درواقع همان مقدار مواد غذایی موجود در خاک برای این بذر کفایت می کند چرا که این بذر به اصطلاح low input plant است یعنی بسیار کم توقع است.

بذرهای هیبرید ۲ والد پدری و مادری می خواهد که شرکت های خارجی هیچگاه این والدها را به ما نمی دهند و تنها بذر هیبرید را عرضه می کنند که یکبار مصرف است

*برای تحقیقات انجام شده چقدر سرمایه گذاری کرده اید؟ و آیا حمایت های دولتی از شما انجام شده است یا خیر؟
خیر! هیچ حمایت مالی از سوی ارگانهای دولتی نداشته ایم و کاملا با هزینه شخصی بوده است. البته ناگفته نماند که این اواخر چون وزارت جهاد کشاورزی از نظر دانه های روغنی تحت فشار است و از طرفی هم تحریم ها را نیز داریم و هر لحظه ممکن است مانع ورود بذرهای هیبریدی خارجی به کشور شوند در نتیجه به فکر چاره افتاده اند، در حال حاضر نیز تنها گزینه شان همین بذر ما است. به همین دلیل پیگیر این کار هستند با این وجود حمایت مالی نداشته ایم و شخصا تا الان بیش از ۵۰۰ میلیون تومان هزینه کرده ایم.

انگیزه مان نیز این است که نیاز کشور را تامین کنیم چرا که ما هیچ گیاه روغنی برای دیم در کشور نداشتیم و وقتی ۷۰ درصد اراضی کشور دیم است وجود چنین بذر که مناسب کشت در دیمزارها است بسیار کار ساز است. این در حالی است که مصرف روغن ما نسبت به دیگر کشورها بالاتر است به طوری که سرانه مصرف در دنیا ۱۲ کیلوگرم است و در ایران ۱۹ کیلوگرم است که غالبا نیز وارداتی است.

اگرچه گفته می شود ۹۵ درصد روغن های بازار وارداتی است اما به جرات می توان گفت ۱۰۰ درصد وارداتی است چون آن ۵ درصدی هم که در داخل تولید می کنند نیز با بذر کشورهای خارجی است.

*سخن پایانی…
کشور باید از الان به فکر تولید بذرهای هیبریدی باشد؛ چرا که بذرهای هیبرید ۲ والد پدری و مادری می خواهد که شرکت های خارجی هیچگاه این والدها را به ما نمی دهند و تنها بذر هیبرید را عرضه می کنند که یکبار مصرف است؛ یعنی وقتی یکبار تولید می کنیم دیگر نمی شود از آن بذر گیری کرد. اگر هم بذر گیری و کشت کنیم عملکردش بسیار کم می شود و شاید گاهی ۱۰ تا ۲۰ درصد بیشتر به ما عملکرد نمی دهد و از سوی دیگر فاز آن نیز به هم می ریزد. به این معنا که اگر یک گوجه هیبرید کشت کنیم گوجه های تولیدی بزرگ و هم‌شکل است و عملکرد نیز بالا است اما اگر از آن گوجه بذر گیری شود گوجه های تولیدی ریز، بدشکل و بد مزه است و عملکرد آن نیز بسیار افت می کند. به طوری که اگر بذر هیبریدی ۱۰۰ تن در هکتار بار می دهد، این ۱۰ تن در هکتار بار دهی خواهد داشت که اصلا صرفه اقتصادی ندارد.

به عنوان مثال در مورد بذر کاملینا الان ما ۵ کیلوگرم در هکتار کشت و حداقل ۱ تن برداشت می کنیم البته در برخی جاها که کشت شده تا ۲ تن هم برداشت کرده اند. بنابراین بایستی حمایت شویم تا روی بذر هیبرید تحقیقات و تجاری سازی کنیم.