قزوین دارای ظرفیت‌های عظیمی در زمینه پرورش گیاهان دارویی است مقوله‌ای که بسیاری معتقدند به دلیل کم آب‌بری، بازده بالا و عدم نیاز به تخصص زیاد می‌تواند به مثابه کشت‌های جایگزین اشتغال و توسعه اقتصادی خوبی را به روستاهای این استان عرضه دارد.
به گزارش اکودام ، یکی از مسائلی که با گسترش کرونا در ایران و همچنین بالطبع استان قزوین به آن پرداخته شد، نقش گیاهان دارویی در درمان یا کاهش آثار آن بود کرونا میهمان ناشناخته ای بود که به اذعان بسیاری از کارشناسان قصد رفتن هم ندارد این روزها حسابی ابعاد مختلف زندگی مردم قزوین را بر هم ریخته است، که اقتصاد و اشتغال از مهم ترین مشکلات جامعه امروزی در پی وقوع کرونا است.
از سوی دیگر مسئله موردتوجه در این حوزه تبعات اقتصادی ناشی از بیماری کرونا بود که منجر شد بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی استان قزوین تعطیل و یا به‌صورت راکد دربیاید. در این هیاهو اما نقاط ضعف بسیاری از کسب‌وکارها رو شد و بازارهای اقتصادی روی دیگر خود را به مردم دنیا نشان دادند.
برخی از شرکت‌های معروف استان قزوین حتی دچار مشکل شده و در پی آن بیکاری عده زیادی را به دنبال داشت. این در حالی است که به گفته بسیاری از کارشناسان، ایران مستعد هزاران شیوه تولید و کسب‌وکار سود ده است که به‌ظاهر در این روزها به فراموشی سپرده‌شده است.
پروفسور عظیم اکبرزاده رئیس بخش پایلوت بیوتکنولوژی انستیتو پاستور ایران در حاشیه نخستین سمینار تخصصی طب سنتی ایران درگذشته، حال و آینده به استان قزوین سفری کرد و همین امر بهانه ای شد تا با وی درباره بیماری کرونا و مسائل مرتبط با آن در زمینه گیاهان دارویی به گفتگو بنشینیم.
* یکی از آثار ارزشمند شما کتاب« فارماکوپه ۱۰۰ گیاه دارویی» است؛ اهمیت این حوزه در کشور چقدر است؟
قرن حاضر قرن بازگشت به طبیعت نام‌گذاری شده است، چراکه دنیا به اهمیت و تأثیر شگرف گیاهان دارویی و استفاده از آن در علم پزشکی پی برده است، ازاین‌رو کارخانه‌ها و مؤسسات عظیم پژوهشی دنیا در حوزه داروسازی امروز مشتریان اساسی و بزرگ گیاهان دارویی در دنیا هستند.
این در حالی است که اقلیم و موقعیت جغرافیایی ویژه ایران موجب شده تا کشور ما یکی از منابع غنی و ارزشمند در تولید گیاهان دارویی باشد، لذا بر اساس مطالعات انجام‌شده در کشور امروزه حداقل بیش از ۱۵۰ نوع از گیاهان دارویی قابلیتی پرورش، تکثیر و استفاده تجاری در ابعاد کلان را دارد.
* سهم گیاهان دارویی در معاملات تجاری در دنیا چه اندازه است؟ آیا اقتصاد این حوزه توانسته جایگاه واقعی خود را کسب کند؟
بر اساس مطالعات انجام‌شده امروزه بخش قابل‌توجهی از معاملات تجاری در حوزه دارویی در حال اتفاق است و سهم قابل‌توجهی از این معاملات در حوزه گیاهان دارویی است.
اگرچه آمارهای متفاوتی در خصوص حجم بازارهای معاملات حوزه گیاهان دارویی در دنیا ارائه می‌شود اما آنچه قابل‌بیان است این‌که حجم این معاملات به‌اندازه‌ای بالاست که ارزش ریسک، حضور و سرمایه‌گذاری در این بخش را دارد و تنها باکمی تکیه‌بر دانش تخصصی در این حوزه و استفاده از ظرفیت و توانمندی‌های داخلی می‌توانیم جایگاه خوبی برای کشور و استان قزوین در این حوزه داشته باشیم.
* طب پزشکی ایران چه جایگاهی در دنیا دارد؟
چیزی که امروز مردم ما را گرفتار کرده است فراموشی داشته‌های ما است، ما امروز فراموش کرده‌ایم که علم پزشکی قبل از این‌که در بسیاری از کشورهای دنیا شکل بگیرد در ایران به شکل طب سنتی و گیاهی وجود داشته است و سابقه طولانی کاربرد تجربی این گیاهان توسط دانشمندان بزرگ ایرانی نظیر بوعلی سینا و رازی، بیرونی و جرجانی شاهدی بر این مدعا است.
بر همین اساس ایران جزء پیشروان استفاده از گیاهان دارویی در حوزه درمان در دنیا بوده است و سهم بسیار زیادی در تکامل گیاه‌درمانی در طی قرون گذشته ایفا کرده است. حتی در بسیاری از اسناد تاریخی از اطبای ایرانی نام‌برده شده است، همچنین یکی از شیوه‌هایی که برای اطبای ایرانی در کتب قدیمی ذکرشده است مسئله دریافت حق طبابت است، چراکه طبیب ایرانی معمولاً طبابت را که عملی مقدس است با دریافت پول از مراجعان باطل نمی‌کردند و درآمد این افراد از طریق ساخت و فروش گیاهان دارویی و آموزش تأمین می‌شد.
* این انحرافات از کجا شروع شد؟
انحراف ما از طب سنتی از اینجا شروع شد که ۱۰۰ سال پیش‌ازاین، بیمارستانی در جنوب تهران ساخته شد ولی مورد اقبال عموم قرار نگرفت و ازاین‌رو پزشکان درباری با حضور استاد فرانسوی خود می‌بیند که در ایران حجامت، زالو درمانی و طب سنتی در بین مردم وجود دارد و به درباریان می‌گوید که تا زمانی که طب سنتی در ایران است بیمارستان کار نمی‌کند.
که در این زمان با نگارش نامه‌ای درخواست کردند که مجلس وقت با طب سنتی در ایران مخالفت کند. و در ابتدا با کاهش مدت فعالیت طب سنتی و درنهایت با تعطیل کردن کامل طب سنتی و استفاده از نیروی ژاندارمری برای متوقف کردن فعالیت آن توانستند این مسئله را به‌طور کامل در ایران محدود کنند.
ما در اصل در طب و پزشکی مالباخته‌ایم و به علت بی‌کفایتی وندانم کاری مجلس وقت در ۱۰۰ سال قبل به این روز افتاده‌ایم که برای درمان بیماری‌هایی که روزی ماهرترین طبیبان را داشتیم امروز باید به علم پزشکی غرب پناه ببریم.
ایران امروز با داشتن فلور غنی از گیاهان دارویی در رتبه نخست کشور قرار دارد و با همه تفاسیر و توضیحاتی که در خصوص جایگاه طب سنتی ایران در دنیا دادیم مسئله تأسف‌بار این است که امروز که دنیا به این سمت گرایش پیداکرده است ما تا حد زیادی از ماجرا عقب‌مانده‌ایم چراکه بر اساس آمارهای موجود بیش از ۷۴ درصد از بیس دارویی در آمریکا گیاهی است و این رقم در آلمان به ۶۴ درصد رسیده است و درحالی‌که ما در ایران از این داشته ارزشمند خود بی‌بهره مانده‌ایم.
این‌که سهم ما از این بازار چقدر است به‌اندازه‌ای ناچیز است که ارزش بیان ندارد اما باید بدانیم که نمودار صادرات و معاملات گیاهان دارویی در دنیا به‌سرعت در حال رشد است و نشان می‌دهد پول‌های کلانی در این بازار در حال معامله است که دست ما از این پول‌ها کوتاه است چراکه یاد نگرفته‌ایم چطور می‌توانیم از داشته‌هایمان بهره‌مند شویم و امروز گیاهان دارویی از باارزش‌ترین دارایی‌های ما در کشور محسوب می‌شود.
در بیان سهم ایران از بازار گیاهان دارویی دنیا همین بس که سالانه حجم بسیار زیادی « اسانس نعنا» وارد کشور می‌شود. نعنایی که در همه مزارع کشور قابل‌کشت و بهره‌برداری است و ما هنوز حتی نتوانسته‌ایم در کشور اسانس نعنا تولید کنیم
* چطور می‌توانیم از این سرمایه‌های ملی بهره‌برداری کنیم؟
وقتی صبحت از بهره‌وری از گیاهان دارویی می‌شود منظور این نیست که هرکسی تیشه یا چاقو به دست بگیرد و راهی طبیعت شود، چراکه استفاده ازاین‌رویِ غلط درگذشته آسیب‌های زیادی به منابع طبیعی و دشت‌های کشور وارد کرده است و بخش قابل‌توجهی از گونه‌های گیاهان دارویی ما از بین رفته است.
ما باید در مرحله نخست یاد بگیریم چطور می‌توانیم این داروهای گیاهی پروش، تولید و بهره‌برداری کنیم.
امروز بیش از ۴۰ نوع گیاه دارویی ما به‌وسیله استفاده بیش‌ازحد مردم در حال انقراض و از بین رفتن است و تنها با آموزش به مردم در مناطق روستایی می‌توانیم دوباره این‌گونه ها را احیاء کنیم که البته کار دشواری هم نیست فقط نیاز به هماهنگی و همراهی دارد، چراکه ما تجربه موفق اجرای این طرح را در برخی از استان‌های کشور داریم و با حضور در بین مردم و آموزش شیوه بهره‌برداری از این گیاهان دارویی، همراهی با تخم‌ریزی و تکثیر این گیاهان هم گونه‌های گیاهی به‌شدت تقویت‌شده است و هم مردم شیوه‌های بهره‌برداری و درآمدزایی را آموخته‌اند.
* مسئله اقتصاد امروز به درد مشترکی بین بسیاری از مردم تبدیل‌شده است، به نظر شما تولید و پرورش گیاهان دارویی تا چه اندازه می‌تواند درمانگر باشد؟
ازنظر پتانسیل گیاهان دارویی ایران در جایگاه نخست جهان قرار دارد که به دلیل آفتاب مناسب، هوای خوب و خاک غنی این سرزمین ترکیبات احصاء شده از گیاهان دارویی پروش یافته در کشور از عناصر فوق‌العاده‌ای تشکیل‌شده است.
بااین‌حال باید بدانیم که برای قدم گذاشتن در این حوزه می‌خواهیم از کدام نوع از گیاهان دارویی کشور درآمدزایی داشته باشیم، چراکه در حوزه گیاهان داخلی ما با سه طیف گیاهان دارویی، معطر و حشره‌کش مواجه هستیم که فعالیت در تولید ، توزیع و فرآوری هر یک از این گیاهان می‌تواند به‌نوعی یک کسب‌وکار ارزشمند و درآمدزا به‌حساب آید. پس‌ازاین مرحله نیاز است تا با اخذ مجوز از غذا و دارو و موافقت‌های جهاد کشاورزی برای پرورش این محصولات اقدام کنیم.
* آیا کشت و پرورش گیاهان دارویی در آب‌وهوای استان قزوین ممکن است؟
استان قزوین از شرایط ویژه آب‌وهوایی با اقلیم‌های متفاوتی برخوردار است که ظرفیت تولید و پرورش گیاهان دارویی متفاوتی را برای این استان فراهم کرده است. به‌طور مثال باکمی دقت می‌توان متوجه شد که قزوین و الموت مرکز کشت گیاهان دارویی است از ۷۰ گیاه دارویی گران جهان بسیاری از این گیاهان در ایران، قزوین و منطقه الموت قزوین قابل‌تولید و فروش است.
به همین دلیل اصرار ما این است که مردم استان قزوین با همراهی سازمان جهاد کشاورزی استان و غذا و داروی علوم پزشکی برای پرورش این گیاهان اقدام کنند و تلاش کنند در کنار پرورش گونه‌های خاص از گونه‌های گیاهی در معرض نابودی نیز حمایت کنند.
* با همه قدرتی که طب سنتی ایران دارد، تحلیل شما از بیماری جدید «کوید ۱۹» چیست؟ آیا این‌یک ویروس دست‌ساز است؟
اگرچه تحلیل‌های مختلفی از این بیماری ارائه می‌شود اما آنچه نتیجه و حاصل سال‌ها مطالعه و تلاش بنده در حوزه طب سنتی و دارویی است این است که کوید ۱۹ هرچه که هست یک ویروس دست‌ساز نیست و قدرتی فراتر از مغز انسان برای ایجاد آن لازم بوده است.
بااین‌حال اما جدای از همه تعریف‌های علم پزشکی و علت و معلول‌های دنیایی بنده معتقدم کرونا نتیجه اعمال ناشایست انسان‌هاست. این‌که سال‌ها برادرکشی کنیم، ظلم و بیداد در دنیا روا بداریم و نظم طبیعت را بر هم بزنیم قطعاً باید پاسخی کوبنده داشته باشد و امروز کرونا همان پاسخ کوبنده به ماست.
* آیا طب سنتی ایران می‌تواند درمانی برای این بیماری ارائه کند؟
با شیوع این بیماری مطالعات گسترده در همه مراکز علمی و تحقیقاتی کشور برای درمان و مبارزه با این ویروس آغاز شد و در برخی از موارد نیز نتایج مثبتی به دست آمد اما هیچ‌کدام از این روش‌های درمانی و واکسن‌های تولیدشده به‌طورقطع نتوانست با این ویروس مبارزه کند بااین‌حال خوشحالیم که به مردم کشور این خبر را بدهیم که واکسن ویروس کرونا از طریق کشت درون تخم‌مرغ نطفه‌دار در کشور توسط ما و تیمی از دانشمندان ایرانی کشف‌شده و از ۱۳ خردادماه به وزارت بهداشت و درمان تحویل داده‌شده است.
بر اساس پیش‌بینی‌های ما تا شهریورماه می‌توانیم واکسن کرونا را باقیمتی بسیار پایین و منطقی روانه بازار کنیم که قطعاً به رهایی مردم از این بیماری منجر می‌شود.
* آیا مطالعات انجام‌شده در خصوص این ویروس توسط گروه شما الگوی خارجی دارد یا خیر؟
این مطالعات و شیوه کشت ویروس درون تخم‌مرغ نطفه‌دار برای نخستین بار توسط گروه ما اجرایی شده است و نتایج مثبتی نیز داشته و امیدواریم به رهایی مردم از کرونا بیانجامد.
