سهم گواهی ارگانیک ؛ کمتر از یک دهم درصد اراضی

در کشاورزی ارگانیک، هرچه بیشتر بر مدیریت درست خاک و محیط رشد گیاه و درخت و بر استفاده نکردن از سموم و آفت کش ها توجه می شود و محصولات سالم را برای افراد جامعه به ارمغان آورد. هرچند در کشورمان کشاورزی ارگانیک تا حدودی در میان افراد و کشاورزان جایی برای خود باز کرده  است؛ اما به گفته مدیر قطب علمی ارگانیک اگر تا به سطح یک درصد یا دو درصد نرسیم، حتی از جایگاه عادی خود در دنیا  هم عقب هستیم.البته وی معتقد است نبود خط قانون،  عدم بحث و گفتگو بین تشکل ها و سازمان ها  و اتخاذ تصمیمات نامتناسب و نمایشی از جمله  مسایلی است که باید  مدنظر قرار گیرد  و نسبت به رفع آن اقدام شود تا شاهد توسعه در این بخش باشیم.

برای انعکاس  چالش ها و راهکارها در زمینه کشت ارگانیک،  گفتگویی با محمدرضا رضاپناه،رییس اتحادیه انجمن های علوم گیاه پزشکی ایران، عضو هیات مدیره شورای بین المللی تکنولوژی و نوآوری ارگانیک، مدیر قطب علمی ارگانیک و دانشیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور انجام داده است؛که از نظرتان می گذرد.

سهم  پایین گواهی ارگانیک

محمدرضا رضاپناه در آغاز گفتگو به میزان سطح زیر کشت در ایران اشاره کرد و گفت: حدود ۱۲ هزار هکتار یعنی کمتر از یک دهم درصد اراضی کشاورزی کشور گواهی ارگانیک گرفته است که عمدتا قابلیت صادرات داشته است و این رقم در طی دهه اخیر تقریبا ثابت و بعضا بواسطه افزایش نرخ ارز کاهش داشته است.

وی در ادامه افزود: البته ۲۰ هزار هکتار مراتع و حدود ۴۰ هزار هکتار مناطق تحت پوشش تولید عسل ارگانیک و حدود ۱۰ هزار هکتار اراضی شبه جنگلی ارگانیک نیز دارای گواهی هستند و از طرفی کشت ارگانیک تقریبا در همه استانها نمونه هایی وجود دارد.

همچنین به گفته رییس اتحادیه انجمن های علوم گیاه پزشکی ایران تا به سطح یک درصد یا دو درصد نرسیم، حتی از جایگاه عادی خود در دنیا عقب هستیم، البته برنامه راهبردی کشاورزی ارگانیک که اوایل دهه ۹۰ به تصویب وزارتخانه مربوطه هم رسیده است برای ۱۰ تا ۲۰ برابر شرایط فعلی تنظیم شده بود.

وی معتقد است در عین حال که از کشوری مثل ترکیه که میزبان هجدهمین کنگره بین المللی ارگانیک بود در سال ۲۰۱۴ از نظر سطح کشت ارگانیک، تشکلهای علمی، تشکلهای اقتصادی و اجتماعی و ساختارهای پشتیبان دولتی عقب هستیم اما از بسیاری از کشورها نیز جلو هستیم.

مدیر قطب علمی ارگانیک درباره میزان صادرات محصولات ارگانیک هم گفت:  صادرات محصولات ارگانیگ  و عمدتا به کشور آلمان صورت می گیرد اما این میزان به حدود دو هزار تن به اروپا کاهش یافته است.

به نظرمی رسد توافق نانوشته ای بین دست اندرکاران شکل گرفته است و محصول ارگانیک محدود به چند فروشگاه، چند نمایشگاه محدود در شهرهای بزرگ و در بهترین حالت حدود دو هزارتن صادرات به اروپا است

رضاپناه  به این پرسش برای ترغیب کشاورزان  و سرمایه گذاران به کشت ارگانیک چه اقدامی باید انجام شود،گفت: ابتدا باید در یک خط قانون، کلمه ارگانیک به رسمیت شمرده شود و ادعای بدون سند در آن مجازات داشته باشد.  حدود بیست سال است که در ایران نیز کلمه ارگانیک در بازار و عمدتا بازار صادرات جاری است.  اما اختلاف سلایق در این خصوص، سبب شده در حد خاصی متوقف شود.

دانشیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور افزود: به نظرمی رسد توافق نانوشته ای بین دست اندرکاران شکل گرفته است و محصول ارگانیک محدود به چند فروشگاه، چند نمایشگاه محدود در شهرهای بزرگ و در بهترین حالت حدود دو هزارتن صادرات به اروپا و گاه کمی بیشتر و مقایری به سایر کشورها برآیند تشکلها، اقدامات و ضد اقدامات در کشور ماست.

وی در ادامه افزود: عده ای نیز به ورای ارگانیک و یا تساهل در آن به گسترش روشهای مبتنی بر اصول ارگانیک برای عبور از این شرایط خاص تمسک ورزیده اند.  مثلا روشهای تضمین کیفیت محصول بصورت مشارکتی (PGS) و بر مبانی بین المللی و وطنی این رویکرد تاکید می کند و در تلاش هستند تا بازارهای خانوادگی، گروهی و حتی ورای آنرا رونق بخشند.

نبود یک خط قانون و اتخاذ تصمیمات نامتناسب از جمله چالش ها

رضاپناه در ادامه به چالش های این بخش اشاره کرد و گفت: نبود یک خط قانون، عدم بحث و گفتگو بین تشکلها و سازمان های مربوط و نامربوط، اتخاذ تصمیمات نامتناسب و نمایشی و رضایت از وضع موجود از جمله چالشها است و مصداقی هم می توان برای مثال به نبود جایگاه مناسب برای کشت کافی گندم خراسان اشاره کرد که با تلاش های تعدادی از کشاورزان از جمله آقای طاهری از گرمسار نوآورانه در حال گسترش است.  چرا این گندم به نام کموت خراسان باید در آمریکا ثبت و در دیگر نقاط دنیا شناخته شود و محصولات و فرآورده های ارگانیک آن مشتری داشته باشد و در کشور ما محجور باشد؟

تنگنا، مشکلات و تحریم سبب نوآوری می شوند، افرادی که بدون اتکا به سموم شیمیایی و کود شیمیایی شرایطی ایجاد می نمایند که بهره گیری از روشهای کنترل بیولوژیک و کودهای بیولوژیک محصول مغذی، مکفی و قابل قبول تولید می کنند در گوشه گوشه کارهای خود نوآور هستند

مدیر قطب علمی ارگانیک درخصوص نوآوری ها و برنامه های توسعه ای در این حوزه هم توضیح داد: به نظر می رسد تنگنا، مشکلات و تحریم سبب نوآوری می شوند، افرادی که بدون اتکا به سموم شیمیایی و کود شیمیایی شرایطی ایجاد می نمایند که بهره گیری از روشهای کنترل بیولوژیک و کودهای بیولوژیک محصول مغذی، مکفی و قابل قبول تولید می کنند در گوشه گوشه کارهای خود نوآور هستند و جامعه علمی نیز جدیدترین نتایج خود را در اختیار آنها قرار داده و خواهد داد، کمااینکه عوامل کنترل بیولوژیک در سه دهه اخیرتولید و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

وی افزود : از زنبور میلی متری تریکوگراما که آقای حشمت الله جمالی در نزدیکی آمل مشتاقانه از آزمایشگاه کنترل بیولوژیک ما مطالبه میکرد تا نوآوری ویژه ای که در حفظ دام رسیده است.  باید می دیدید چگونه یک کشاورز ایرانی، آقای محمد خوبزاد از دابودشت آمل، در نوزدهمین اجلاس بین المللی ارگانیک در سال ۲۰۱۷ از روش کشت توام برنج با اردک و ماهی دفاع کرد و نوآوری خود را ارائه کرد.

همچنین دانشیار موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور گفت: باید می دیدید چگونه آقای حسین زاده از بم از نوآوری خود در همین اجلاس برای استحصال رطب با مزه بهتر دفاع کرد و باید نظاره می کردید چطور جانبازان فعالی مثل آقایان سیفی و امجدی، نوآورانه محصولات عشایری را در این اجلاس بین المللی با افتخار معرفی کردند.

رضا پناه همچنین یادآور شد: بازار بین المللی حاکم بر صادرات محصولات ارگانیک با مکانیسم هایی که دارد عمدتا سعی دارد حق به حق دار برسد و صادر کننده و به همین ترتیب تولید کننده اغنا می گردند چراکه تفاوت قیمت را تشویق می نماید، اما در بازار داخلی تفاوت قیمت کتمان و اگر قابل توجه باشد بلافاصله، بواسطه عدم وجود عبارت یک خطی قانون، مورد سوء استفاده قرار می گیرد و درست و نادرست دانسته و ندانسته بهم می پیچد، البته دست اندرکاران فعلی ارگانیک به حد تعادل رسیده اند و اهدافی برای ورود به این جنبش داشته اند لذا اگر راضی هم نباشند، ناراضی هم نیستند، بحث گسترش این مسیر است که ظرفیت های ملی دیگری می طلبد.

دولت  مشوق تولید کننده باشد

وی همچنین به این مساله که اگر بر اساس اصول ارگانیک عمل شود، باید تولید کننده و مصرف کننده راضی باشند و اشاره کرد و افزود: بنحوی مصرف کننده مشتاق برای این گونه محصولات، هزینه مضاعف تولیدکننده را با خوشحالی و رضایت تقبل کند، بخصوص اگر حمایت دولتی خاصی دریافت نمی کند، بنحوی مشوق تولید کننده باشد.

رضاپناه در ادامه گذری به سایر بازارهای کشورها در زمینه کشت ارگانیک زد و گفت: در اروپا و آمریکای شمالی که ۹۰ درصد بازار جهانی محصولات را به دست دارند، تشکل های کوچک و بزرگ متعدد و مناسب در صده اخیر ایجاد شده است که در جوامع دیگر نیز پس از اخذ تصمیم برای ایجاد بازارهای مشابه باید تشکلهای مشابه را ایجاد نمایند. در صورت لزوم در مجال دیگری نحوه گشایش و تثبیت این بازار و ارتباط آن با جوامع علمی و حرفه ای واکاوی خواهد شد.

همچنین دانشیار موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور دراین باره افزود: چین در دو دهه اخیر ۶ درصد بازار جهانی ارگانیک را به خود اختصاص داده است و سهم قابل توجهی از صادرات به اروپا، آمریکا و دیگر کشورها را نیز کم کم تصاحب نمود.  اگر با تعریف قابل قبول جهانی اقدام به ایجاد بازار ارگانیک در کشور شود، صادرات به سه بازار عمده فعلی و بازار در حال رشد محصولات ارگانیک در کشورهای حاشیه خلیج فارس و روسیه بیشتر خواهد شد ولی اگر صرفا به قصد صادرات باشد و نیازی به ساختارسازی داخلی نبینند، عملا به چیز چندانی بیش از این حد صادرات هم نخواهیم رسید.

اگر با تعریف قابل قبول جهانی اقدام به ایجاد بازار ارگانیک در کشور شود، صادرات به سه بازار عمده فعلی و بازار در حال رشد محصولات ارگانیک در کشورهای حاشیه خلیج فارس و روسیه بیشتر خواهد شد ولی اگر صرفا به قصد صادرات باشد و نیازی به ساختارسازی داخلی نبینند، عملا به چیز چندانی بیش از این حد صادرات هم نخواهیم رسید

عضو هیات مدیره شورای بین المللی تکنولوژی و نوآوری ارگانیک براین باور است که باید مبانی و ساختارهای داخلی خود را داشته باشیم و بخش خصوصی پس از دو دهه به بلوغ لازم در این خصوص رسیده باشد و از اندیشمندانی که حداقل چند نمایشگاه یا کنگره بین المللی را تجربه کرده اند خواسته شود تا  سهل ترین و نه سخت ترین ساختارها را اجرا نمایند.
در عین حال که به گفته وی دلال در این مسیر و نظام کشاورزی ارگانیک وجود ندارد.

عدم شفافیت و تحمیل  هزینه های بر کشاورزان

در ادامه رییس اتحادیه انجمن های علوم گیاه پزشکی ایران در خصوص هزینه های کشت ارگانیک گفت: هزینه گواهی گرفتن، اگر به قصد صادرات باشد با نرخ تسعیر ارز هزینه عمده بحساب می آید و چند سال نیز برای طی دوره عبور از غیر ارگانیک به ارگانیک نیز باید پرداخت شود و متاسفانه به دلیل عدم شفافیت ها و عدم ثبت اقدامات توسط کشاورزان، هزینه آزمایشات نیز بر آنها توسط بازرس ها تحمیل میشود و برخی دستورالعمل ها و استانداردهای خودساخته نیز بیشتر آزمایش محور هستند تا بر اساس ایجاد اعتماد، چرا که پایه دستورالعمل ها را از موضوعات در خلاف جهت این جنبش کپی کرده اند،  اینطور می شود که  تا ثریا می رود دیوار کج!

وی درباره اقدامات برای آشنایی بیشتر کشاوران با دانش کشت ارگانیک توضیح داد: اگر نظام ثبت اقدامات توسط کشاورزان و تولید کنندگان جدی گرفته شود، آموزش آنها هدف دار و در موارد ضعف، بصورت فوری خواهد شد وگرنه آموزش به شکل گذشته بردش همین است که ملاحظه می نمایید که البته در حد خودش قابل مباهات است، اما نظام های خاص مثل نظام کشاورزی ارگانیک یا نظامهای کیفیتی دیگر بیش از این نمی شود بر روی آن چید و عده ای نیز آن را در تقابل با نظام جاری کشاورزی بر می شمارند و پیدا و پنهان در پی مهار آن هستند، که البته اصولی هم نیست اما ظاهرا واقعیت دارد و چه بسا یکی از علل توقف رشد ارگانیک در حد دهم درصد این موضوع نیز باشد.

رضاپناه درادامه  به این پرسش که چگونه می توان محصولات ارگانیک را از غیر ارگانیک تشخیص داد، گفت: تا آن یک خط قانون مصوب نشود، امکان تقلب افزون بر حد معمول آن می تواند باشد و متقلبی که می داند عقوبت دشواری برای آن تعریف نشده به طمع سود مضاعف هر روشی را دور می زند، امید که اعتماد در درون تشکلهای مربوط و بین تشکلها و حتی ورای آنها در جامعه و سپس جوامع دیگر ایجاد گردد.

درادامه وی افزود: شاید سوال کنید چرا عرض می کنم یک خط قانون، چراکه وقتی تشکل و جامعه ای در یک خط مصوب کرد که می خواهد ارگانیک را حرمت بشمارد، تبیین جزییات آن را به شایسته ای یا کنسرسیومی خواهد سپرد.  موکول کردن این موضوع به مجموعه کامل قوانین به امری محال می ماند. این توصیه را بر اساس سه دهه کار و تجربه حرفه ای خود در زمینه کنترل بیولوژیک و کشاورزی ارگانیک در سطح ملی و بین المللی عرض کردم.

عضو هیات مدیره شورای بین المللی تکنولوژی و نوآوری ارگانیک خاطر نشان کرد، محصولات ارگانیک در نظام ارگانیک حتی از قبل از تولید تا تجارت در حال مراقبت و رعایت اصول اکولوژیک و سلامت، منصافانه ثبت و ضبط می­شوند و عمدتا توسط گواهی­کننده معتبر بین­المللی یا محلی گواهی شده­اند.  پس نظام کشاورزی ارگانیک فقط عدم مصرف سم و کود شیمیائی نمی­تواند باشد.

همچنین وی معتقد است: کشاورزان و علاقمندان ارگانیک باور دارند که همانگونه که جنگل با رعایت اصول طبیعت بارور و شاداب بدون سم و کودشیمیائی به حیات خود ادامه می­ دهد، می ­توان با تدابیر و تمهیداتی خاک اراضی کشاورزی را تقویت کرد تا معتاد کودهای شیمیائی نباشد. برای مثال در باغی موسوم به فدک در قم، آقای بلندنظر سبکی را ارائه کرده ­است که رسانه ­ها باید بیشتر به آن توجه کنند تا باورهای ملی حتی نسبت به خاک اصلاح شود.