شیوع رو به افزایش چاقی در ایران/ ارتباط چاقی و مرگ زودرس

بر اساس یک مطالعه وسیع جدید جهانی که به تازگی در نشریه معتبر «لنست» منتشر شده، بیش از یک میلیارد نفر (۸۸۰ میلیون بزرگسال و ۱۵۹ میلیون کودک و نوجوان) در جهان مبتلا به چاقی هستند و نرخ چاقی طی سه دهه گذشته در جمعیت بزرگسال بیش از ۲ برابر و در کودکان و نوجوانان بیش از ۴ برابر شده است.

این مطالعه توسط امپریال کالج لندن به رهبری پروفسور مجید عزتی، با همکاری سازمان بهداشت جهانی (WHO) و با مشارکت بیش از ۱۵۰۰ محقق از سراسر جهان و بیش از ۵۰ محقق از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور همزمان با روز جهانی چاقی (چهارم مارس) منتشر شده و داده‌های قد و وزن بیش از ۲۲۰ میلیون فرد ۵ سال و بالاتر (۶۳ میلیون کودک و نوجوان سنین ۵ تا ۱۹ سال و ۱۵۸ میلیون بزرگسال در سنین ۲۰ سال و بالاتر) بیش از ۱۹۰ کشور را طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۲ مورد بررسی قرار داده است.

یافته‌های مطالعه منتشره در لنست در مقایسه روند فزاینده چاقی جمعیت بزرگسال طی سه دهه گذشته حاکی است: جمعیت چاق بزرگسال در سال ۱۹۹۰، ۲۲۶ میلیون نفر بوده که در سال ۲۰۲۲، به یک میلیارد و ۳۸ میلیون نفر (بیش از ۵۰۰ میلیون زن و ۳۷۴ میلیون مرد) رسیده است. سرعت شگفت‌انگیز اپیدمی چاقی در جهان به اندازه‌ای است که محققان این مطالعه برآورد کرده‌اند که تا سال ۲۰۳۰ جمعیت چاق جهان از یک میلیارد نفر نیز فراتر خواهد رفت!

یافته‌های مطالعه حاکیست نرخ چاقی در زنان، دو برابر، در مردان سه برابر و در بین کودکان و نوجوانان ۵ تا ۱۹ سال جهان بیش از چهار برابر (دختران بیش از یک تا ۷ درصد و پسران بیش از ۲ درصد) شده و به طور کلی، شاهد افزایش ۹ درصدی چاقی کودکان و نوجوانان در تمام کشورها هستیم.

از نکات قابل توجه یافته‌های مطالعه حاضر، کاهش شیوع کمبود وزن در جمعیت بزرگسال و کودک و نوجوان همزمان با افزایش نرخ چاقی در جهان است. با وجود رشد جمعیت جهانی، شیوع کمبود وزن در بزرگسالان کاهش بسیار قابل توجه ۵۰ درصدی یافته است. همچنین نسبت کودکان و نوجوانان در جهان که تحت تأثیر کمبود وزن قرار گرفته‌اند، حدود یک پنجم در دختران و بیش از یک سوم در پسران کاهش داشته است.

به گفته محققان مطالعه، چاقی و کمبود وزن هر دو، نوعی سو تغذیه بوده و برای سلامتی افراد مضر هستند.

رضا ملک‌زاده استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، از نویسندگان مطالعه «روند اضافه وزن و چاقی در جهان» و سرپرست محققان ایرانی همکار مطالعات کوهورت گلستان، پارس و مطالعه ملی کوهورت پرشین که بخش مهمی از داده‌های قد و وزن بزرگسالان و کودکان و نوجوانان ایرانی در مطالعه جهانی منتشره در لنست را تشکیل داده است، به تشریح وضعیت شیوع چاقی و کمبود وزن در ایران پرداخت و با اشاره به اینکه حدود ۱۰ میلیون زن ایران مبتلا به چاقی هستند، میزان شیوع چاقی در زنان ایران را ۳۲ درصد، با افزایش ۱۷ درصدی نسبت به سه دهه گذشته اعلام کرد و گفت: رتبه جهانی چاقی زنان ایران ۷۳ در جهان و شانزدهم خاورمیانه و شمال آفریقا است.

وی، میزان شیوع کمبود وزن در زنان ایران را ۳.۵ درصد دانست و افزود: ۹۱۰ هزار زن در ایران دارای کمبود وزن هستند که این رقم نسبت به سال ۱۹۹۰، ۳ درصد کاهش داشته است.

به گفته ملک زاده، رتبه کمبود وزن زنان ایران ۱۰۱ جهان و پنجم خاورمیانه و شمال آفریقا است.

وی در ادامه با اعلام ابتلای ۵.۵ میلیون مرد ایرانی به چاقی، افزود: میزان شیوع چاقی در مردان ایران بیش از ۱۸ درصد است که نسبت به سه دهه گذشته، ۱۲.۵ درصد افزایش نشان می‌دهد.

ملک زاده اظهار داشت: رتبه چاقی مردان ایران ۱۱۶ در جهان و شانزدهم خاورمیانه و شمال آفریقا است.

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اعلام شیوع بیش از ۳ درصدی کمبود وزن در جمعیت مردان ایران، گفت: ۸۸۰ هزار مرد ایران مبتلا به کمبود وزن هستند که نسبت به سه دهه گذشته، بیش از ۵ درصد کاهش یافته و بر اساس یافته‌های به دست آمده، رتبه کمبود وزن مردان ایران ۹۲ در جهان و هفتم خاورمیانه و شمال آفریقا است.

ملک‌زاده به میزان شیوع چاقی و کمبود وزن دختران و پسران ایرانی اشاره کرد و افزود: میزان شیوع چاقی در میان دختران ایران بیش از ۹ درصد است و ۹۰۰ هزار دختر ایرانی مبتلا به چاقی هستند. این رقم نسبت به سه دهه گذشته بیش از ۷ درصد افزایش یافته است.

به گفته وی، رتبه چاقی دختران ایران در جهان ۸۲ و هفدهم خاورمیانه و شمال آفریقا است.

ملک زاده، میزان شیوع کمبود وزن در دختران ایران را ۱۰ درصد و بدون تغییر نسبت به سه دهه گذشته اعلام کرد و گفت: ۹۴۰ هزار دختر ایرانی با کمبود وزن مواجهند و رتبه کمبود وزن دختران ایران ۱۵ در جهان و سوم خاورمیانه و شمال آفریقاست.

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، با اشاره به شیوع ۱۵ درصدی چاقی در بین پسران ایرانی گفت: شیوع چاقی در پسران ایران نسبت به دهه گذشته بیش از ۱۳ درصد افزایش داشته و در حال حاضر ۱.۵ میلیون پسر ایرانی مبتلا به چاقی هستند.

وی، رتبه چاقی پسران ایران را ۶۹ جهان و چهاردهم خاورمیانه و شمال آفریقا اعلام کرد.

ملک‌زاده، در ادامه، چاقی را یک بیماری دانست که به دلیل نقش مؤثر در بروز بسیاری از بیماری‌های دیگر بخصوص دیابت نوع دو، فشار خون بالا، کبد چرب متابولیک، بیماری‌های قلبی عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی، سرطان‌های زودرس، بیماری انسداد مزمن ریوی، نارسایی مزمن کلیوی، اختلال در چربی خون، اختلالات اسکلتی – عضلانی و آرتروز، بیماری‌های کیسه صفرا، اختلالات روانشناختی و روانپزشکی و…، یکی از علل مهم مرگ‌های زودرس در ایران به شمار می‌رود؛ به طوری که چاقی در ۴۵ درصد از مرگ‌های زودرس (زیر ۷۰ سال) ایرانیان تأثیرگذار بوده و مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مرتبط با چاقی در ایران طی سه دهه گذشته دو برابر شده است!

به گفته وی، بیشترین سهم چاقی در بروز مرگ‌های ناشی از بیماری‌های منتسب به آن، مربوط به مرگ‌های قلبی عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی با سهم ۷۰ درصدی است. یک سوم سرطان‌ها نیز با چاقی مرتبط هستند. در پاندمی اخیر کووید -۱۹ نیز تحقیقات انجام شده نشان داد شانس ابتلاء به مرگ در بیماران چاق مبتلا به شکل حاد کووید -۱۹ دو برابر سایر بیماران بوده است.

فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد، چاقی را همچنین یک بیماری مزمن عودکننده و نیازمند درمان پزشکی دقیق با مدیریت همه جانبه و فراتر از اعداد روی ترازو و نوارهای اندازه‌گیری دانست و افزود: مطالعات نشان داده کسانی که موفق به کاهش وزن می‌شوند، در عرض ۲ سال، ۵۰ درصد و در عرض ۵ سال ۸۰ درصد وزن قبلی (چاقی) خود را دوباره به دست می‌آورند. بنابراین در مطالعات برای درمان بیماری چاقی باید به همه دلایل ریشه‌ای آن از علل از ژن‌ها گرفته تا سبک زندگی و تغییر رژیم غذایی مملو از کربوهیدرات‌ها و غذاهای فوق فرآوری شده توجه کرد و امروز راه حل ساده «کمتر بخور و بیشتر تحرک داشته باش» به تنهایی به درمان بیماری چاقی پاسخ کافی نمی‌دهد.

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، در عین حال رعایت رژیم غذایی سالم در درمان چاقی را یک ضرورت توصیف کرد و با اشاره به اینکه شرایط بد اقتصادی و فقر در افزایش مصرف غذاهای ناسالم به جای سالم تأثیرگذار است، گفت: یکی از عوامل مهم تغذیه‌ای مؤثر در روند فزاینده چاقی، مصرف کروبوهیدرات های بد، غذاهای سرشار از اسیدهای چرب ترانس، مصرف زیاد سدیم، مصرف زیاد گوشت قرمز و گوشت‌های فوق فرآوری شده و در مقابل، کاهش مصرف غذاهای سالم شامل کربوهیدرات‌های مفید، مصرف میوه و سبزیجات به مقدار کافی، مصرف غلات کامل و فیبرها، آجیل و دانه‌های مغذی، شیر و لبنیات وغذاهای دریایی مملو از امگا ۳، و کلسیم به میزان کافی است.

ملک‌زاده، پرخوری و کم تحرکی را نیز از عوامل اصلی افزایش چاقی در ایران برشمرد و افزود: میزان مصرف کالری در ایران از ۲۰۰۰ کالری روزانه در سه دهه گذشته، به ۳۰۰۰ کالری رسیده و در حال حاضر ۹۷ درصد جمعیت زنان، ۸۳ درصد جمعیت مردان و در مجموع بیش از ۹۰ درصد جمعیت هر دو جنس ایران کم تحرک هستند و فعالیت بدنی کافی ندارند!

استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت: شاخص توده بدنی اگرچه ابزار سنجش اضافه وزن و چاقی است، اما مطالعات انجام شده نشان می‌دهند که شاخص‌های چربی احشایی (چاقی شکمی که خطرناک‌ترین نوع چاقی است) پیش‌بینی کننده‌های بسیار قوی‌تری برای بروز بیماری‌های مرتبط با چاقی در افراد، نسبت به شاخص‌های چربی عمومی هستند. اندازه مناسب دور شکم در زنان ۸۸ سانتیمتر و در مردان ۱۰۲ سانتیمتر است و اندازه بیش از این مقدار برای دور شکم، علامت هشدار بیماری‌های مرتبط با چاقی بویژه کبد چرب متابولیک است.