پس از فراگیری کرونا در کشور، ۴ دانشگاه تصمیم گرفتند با تشکیل خوشه های فکری ضمن ارائه راهکارهای جبران خسارت ناشی از این بحران، تحلیلی واقعی از تحولات ایران پس از کرونا ارائه دهند.
گروه دانشگاه؛ مهتاب چابک: شیوع ویروس کرونا در جهان تاکنون تبعات اقتصادی و اجتماعی زیادی به همراه داشته که نه تنها نظم جهانی را دگرگون ساخته بلکه باید منتظر بحران‌های پس از آن یا به تعبیری «بحران های پساکرونا» بود. از همین رو کشورها نیازمند اتخاذ سیاستهای عالمانه‌ای بر پایه «دانش» و «پژوهش» برای مقابله با چالش‌های ناشی از این پاندمی هستند.
حکمرانی پساکرونا و چگونگی گذار از این دوره، یک چالش جدی به شمار می‌رود که برای عبور از آن نیازمند هم افزایی دستگاه‌های مسئول هستیم؛ از این رو به نظر می‌رسد نقش دانشگاه به عنوان یک سازمان علمی و توجه ویژه به جایگاه آن در حل بحران‌های پیش رو، بسیار پررنگ، قابل اتکا و البته انکار ناشدنی است. بدیهی است در شرایط حساس فعلی، ضرورت دارد که دانشگاهها با پایبندی به وظایف و تکالیف اجتماعی خود، تمام ظرفیتشان را برای مدیریت این بحران فراگیر، به کار ببندند.
حدود ۲ ماه از ورود کرونا به ایران گذشت، فراگیری این بحران در این مدت آنقدر گسترده بوده که برخی دانشگاهها در تعامل با یکدیگر، ضمن ایجاد خوشه‌های فکری، به سراغ آسیب شناسی چالش‌های موجود در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و بین المللی … و نیز استخراج راهکارهایی برای برون رفت از مشکلات رفته اند.
دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه آزاد تاکنون برای مقابله علمی و تخصصی با کرونا و ایجاد خوشه‌های فکری و مقابله با بحران‌های پساکرونا اعلام آمادگی کرده اند و در همین راستا، در حال حاضر بسیاری از افراد دانشگاهی مأموریت‌های ویژه گرفته و کارگروه‌های تخصصی به فوریت تشکیل شده است.
گزارش علمی و راهکارهای تخصصی برخی دانشگاهها آماده شده و بعضی دیگر نیز در حال نهایی شدن و ارسال به دبیر ستاد ملی مبارزه با کرونا و دولت است.
در گزارش زیر به تفصیل به فعالیت پژوهشی ۴ دانشگاه مذکور در زمینه ارائه راهکارهای علمی در زمان حاضر و همچنین مقابله با بحران‌های پسا کرونا اشاره شده است.
دانشگاه تهران ۳ خوشه فکری را فعال کرد / ارائه ۴ راهکار علمی-اقتصادی
دانشگاه تهران سه خوشه فکری «اقتصاد کلان»، «سرمایه اجتماعی» و «آسیب‌های اجتماعی» ایجاد کرده و قصد دارد راهکارهای جدیدی را برای عبور از بحران کرونا و زندگی بهتر مردم، ارائه دهد.
حسین ایمانی جاجرمی، رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران درباره تشکیل کارگروه خوشه اجتماعی به مهر توضیح داد و گفت: قاعدتاً در حال حاضر آثار اجتماعی شیوع کرونا و بحران ناشی از آن، بصورت کامل و دقیق قابل مشاهده و ارزیابی نیست و پیامدهای اجتماعی این بحران، بیشتر در آینده بروز خواهد کرد.
وی افزود: بحث محوری در کارگروه این بود که تبعات بحران کرونا، فقط محدود به حوزه بهداشت و درمان نمی‌شود و دارای ابعاد اجتماعی و فرهنگی و حتی سیاسی نیز در آینده هست که باید مورد توجه قرار بگیرند؛ بطور مثال در این خصوص بحث شد که واکنش رفتاری مردم به سیاستهای دولت‌ها در قرنطینه کردن شهرها و اعمال محدودیت‌ها در ایران، چین، آلمان، ایتالیا، امریکا و.. متفاوت بوده است.
جاجرمی گفت: مردم آسیای جنوب شرقی، در قبال این سیاست، منضبط تر بوده و موفق شدند این عمل همگانی و جمعی را بهتر شکل دهند. ضمن اینکه دولتهای این کشورها نیز علاوه بر دنبال کردن مدل‌های اقتدارگرایانه از آخرین فناوری‌ها مثل ربات‌های پایه، تبدیل گوشی‌های هوشمند به برگه‌های عبور و … برای کسب داده‌های جمعی بهره جستند. البته درعین حال، همین اقدامات، موجب نگرانی‌هایی در مورد حریم خصوصی افراد و جامعه و همچنین افزایش میزان دخالت بیشتر دولت و احتمال بروز چالشهایی در زمینه حقوق اجتماعی و سیاسی نیز شد.
نتایج برخی نظرسنجی‌ها درباره تعطیلی
وی اظهار داشت: درباره ایران نیز ما براساس نتایج برخی نظرسنجی‌ها از جمله نظرسنجی انجام شده توسط شهرداری تهران و ایسپا، مباحث را در کارگروه دنبال کردیم. مثلاً نتایج این نظرسنجی که آخرین بار بین ۱۶ تا ۱۹ فروردین امسال انجام شده، نشان می‌دهد که مقداری بر نگرانی‌های مردم افزوده شده است. در عین حال تقریباً ۳ چهارم مردم موافق تعطیل ماندن هستند.
وی ادامه داد: در این میان اما، میزان نظر به ادامه تعطیلی‌ها، بین حقوق بگیران بخش دولتی و خصوصی با کارکنان مستقل و کارفرماها، متفاوت است؛ به این ترتیب که ۸۰ درصد دسته اول موافق ادامه تعطیلی هستند و در مقابل، از دسته دوم فقط ۶۸ درصد این نظر را دارند.
تاب آوری اقتصادی خانواده‌ها
جاجرمی پایین بودن میزان توان تاب آوری اقتصادی خانواده‌ها را نکته‌ای نگران کننده عنوان کرد و گفت: حدود ۷۰ درصد مردم دچار مشکل جدی هستند و یا اینکه نهایتاً توان تحمل یا مقابله با وضعیت فعلی را برای یک یا ۲ ماه، در خود می‌بینند.
وی ادامه داد: البته نظرسنجی‌ها حاکی از یک اتفاق مهم است؛ به نظر می‌رسد از تعداد افرادی که اعتماد پایین به آمارهای رسمی داشتند، کم و تا حدی به رضایتمندی مردم از دولت افزوده شده است.
سجاد برخورداری عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران است که وظیفه مدیریت کارگروه خوشه اقتصادی به او محول شده. در این کارگروه اساتید دانشگاه‌های مختلف از جمله تربیت مدرس، علامه طباطبایی، دانشگاه شیراز، دانشگاه اصفهان و سایر دانشگاه‌های سطح یک کشور حضور دارند که آثار شیوع این ویروس را در خارج و داخل کشور مورد بررسی قرار می‌دهند.
برخورداری در گفتگویی که داشت، اعلام کرد که ۴ راهکار این کارگروه برای مقابله با کرونا به هیأت دولت ارائه شده است.
استادیار دانشگاه تهران در تشریح این راهکارها گفت: یکی از راهکارها، حمایت از اقتصاد و اشتغال است، بطوریکه اقتصاد به حالت عادی برگردانده شود؛ بطور مثال پیشنهاد دادیم دولت، تسهیلات ارزان قیمت در اختیار قرار دهد و برخی مجوزهای مورد نیاز را نیز در اسرع وقت صادر کند. همچنین ضروریست در چنین شرایطی، دولت اولویت‌هایی را در ارائه تسهیلات در نظر بگیرد؛ مثل کاهش حق بیمه‌ها، کمک به تغییر ساختار فعالیت، معوق شدن مالیات‌ها و مواردی از این دست.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: دسته دیگر راهکارهای ارائه شده، بر این پایه استوار است که چگونه می‌توان از فعالیتهای تولیدی که در شرایط کنونی خواستار تعطیلی کارگاه‌ها و برخی کارخانجات مرتبط با آن هستیم، حمایت کرد.
لزوم شناسایی مشاغل آسیب دیده و پرداخت حقوق به آنها
وی ادامه داد: دسته دیگر؛ موضوع حمایت‌های اجتماعی است. طبیعتاً در شرایط کنونی، درآمد صاحبان برخی مشاغل و فعالیت‌ها به شدت تحت تأثیر قرار گرفته و بدون شک با ادامه این روند، ممکن است این تأثیر پذیری شدیدتر هم بشود. در این خصوص پیشنهاد دادیم، این مشاغل بصورت ویژه شناسایی و در صورت امکان با پرداخت حقوق و دستمزد به آنها، امکان تأمین حداقل‌ها، برایشان فراهم شود.
برخورداری گفت: همچنین پیشنهاد دادیم بیمه‌های این افراد به صورت بیمه بیکاری دوره ضرورت در نظر گرفته شود و از طرفی نیز، امکان بازآموزی مهارت برایشان فراهم شود تا بتوانند در مشاغل دیگر، به بازار کار بازگردند.
وی ادامه داد: محور دیگر، استفاده از ظرفیت گفتگوهای اجتماعی برای تدوین و اجرای راه حل‌ها است که می‌تواند کمک شایان توجهی به اقتصاد داشته باشد. در این بخش، تاکید ما بر تلاش دولت برای ارتباط با جامعه و در واقع ایجاد همگرایی ذهنی بین دولت و مردم است. ضمن اینکه معتقدیم تحکیم و گسترش ارتباط دولت با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، می‌تواند دولت را در شرایط کنونی، کمک کند.
معتقدیم تحکیم و گسترش ارتباط دولت با دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی، می‌تواند دولت را در شرایط کنونی، کمک کند
دانشگاه شهید بهشتی و ۶ خوشه مشورتی
دانشگاه شهید بهشتی نیز ۶ خوشه فکری را در دستور کار خود قرار داده است. خوشه نخست مربوط به مسائل زیست‌علمی‌فناوری است که به بررسی مسائل متمرکز بر علوم و فناوری‌های زیستی می‌پردازد و خوشه دوم، درگیر مسائل طراحی و تولید انواع دستگاه‌های مورد استفاده در حوزه مقابله با کرونا است.
خوشه سوم مربوط به مسائل حقوقی است و خلأها و نواقص نظام حقوقی در مواجهه با آثار این پدیده و راهکارهای جبرانی عام و خاص برای خسارات مادی و معنوی ناشی از این بحران را مورد بررسی قرار می‌دهد.
خوشه چهارم مربوط به مسائل اجتماعی‌روانی‌تربیتی است که از ۲ منظر روانشناسی و جامعه‌شناسی به بررسی مسائل رفتارهای انفرادی و جمعی در مواجهه با این رخداد می‌پردازد.
خوشه پنجم به مسائل اقتصادی-سیاسی مربوط می‌شود و به بررسی مسائل اقتصادی و سیاسی مترتب بر این رویداد می‌پردازد و خوشه ششم؛ کرونا و چالش‌های اخلاقی آن را بررسی می‌کند.
بابک شکری، معاون پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی در گفتگو با خبرنگار مهر، در تشریح وظایف تعریف شده در خوشه مسائل اجتماعی‌روانی‌تربیتی گفت: در این خوشه بر بهداشت جسم و روان تمرکز شده و قرار است تأثیر فعالیتهای ورزشی در بهبود شرایط جسمانی بیماران و همچنین تقویت سیستم‌های ایمنی و تنفسی جهت پیشگیری پژوهشی، مورد بررسی قرار گیرد.
کمک‌های روانشناختی و آموزشی در دوران قرنطینه
وی با اشاره به اینکه به دنبال تهیه مستندات علمی و دستورالعمل اجرایی برای سالمندان، بیماران فشار خونی، دیابتی، کبد چرب و قلبی-عروقی به منظور پیشگیری از ابتلاء به کووید -۱۹ و عوارض آن هستیم، افزود: در حوزه بهداشت روان، محتواهای ویدئویی کاربردی و کوتاه (۱ تا ۲ دقیقه‌ای) با هدف تأمین بهداشت روانی افراد، با تمرکز بر ماندن در خانه و اداره کردن خود، خانواده و کودکان، توسط روانشناسان عضو هیأت علمی دانشگاه و با همکاری انجمن روانشناسی بالینی کودک و نوجوان ایران، تهیه شده که تاکنون ۶۲ بسته ویدئویی با هدف کمک‌های روانشناختی و آموزشی در دوران قرنطینه، منتشر شده است.
در تلاش هستیم با تشکیل گروه کاری فرا دانشگاهی، با محوریت مرکز تحقیقات روانشناسی و دین دانشکده، محتواهای دینی و معنوی را به عنوان یکی از مهمترین و مؤثرترین مؤلفه‌های تأمین سلامت روان و افزایش تاب‌آوری مردم در مقابله با بحران‌ها و بلایا، آماده و ارائه دهیممعاون پژوهشی دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: همچنین در تلاش هستیم با تشکیل گروه کاری فرا دانشگاهی، با محوریت مرکز تحقیقات روانشناسی و دین دانشکده، محتواهای دینی و معنوی را نیز به عنوان یکی از مهمترین و مؤثرترین مؤلفه‌های تأمین سلامت روان و افزایش تاب‌آوری مردم در مقابله با بحران‌ها و بلایا، آماده و ارائه دهیم.
طراحی یک برنامه مداخله روانشناختی فوری
شکری در ادامه تصریح کرد: همچنین قرار است یک گروه کاری برای طراحی یک برنامه مداخله روانشناختی فوری، کوتاه و کاربردی، با پزشکان، پرستاران و کادر خدمات بهداشتی و درمانی درگیر مستقیم با بیماران مبتلا به کرونا و بمنظور جلوگیری از توان زدودگی و آسیب دیدن آنها و توانمند سازی روانشناختی در مقابله با بحران و تروماهای شدید ناشی از فشار کار و از دست دادن بیماران، ایجاد شود.
طراحی یک اپلیکیشن برای کاهش استرس
وی همچنین از بارگذاری اپلیکیشن موبایلی مقابله با استرس و فراهم کردن امکان دانلود و استفاده رایگان از آن خبر داد و گفت: این اپلیکیشن با هدف کمک به افراد برای ارزیابی سطح تنیدگی و استرس خودشان و نیز آموزش و توسعه توانمندی‌ها و مهارتهایشان برای مقابله با استرس، طراحی و ساخته شده است.
طرح‌های پژوهشی کرونایی در دانشگاه علامه
دانشگاه علامه طباطبایی از دیگر دانشگاه‌هایی است که می‌خواهد از طریق ۲ خوشه مشورتی پولی-بانکی و ارتباطات و رسانه، توصیه‌های سیاستی به دولت ارائه دهد. این دانشگاه همچنین چندین طرح پژوهشی مرتبط با کرونا را از طریق دانشکده‌های خود دنبال می‌کند.
طرح «مطالعه تطبیقی سیاستهای پولی و مالی نهادهای ناظر بین‌المللی و نقش دولت و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در جهت حمایت از نظام بانکی و کسب وکارهای درگیر با ویروس کرونا»، طرح «تحلیل محتوای رسانه‌ها درباره نشر اخبار مربوط به شیوع ویروس کرونا»، «واکاوی ابعاد روانشناختی بیماری کرونا و راهبردهای پیشگیری و کنترل آسیب‌های روانشناختی»، طرح پژوهشی «بحران کرونا و بدن‌مندی انسان»، طرح «مطالعه مقایسه‌ای نقش نیروهای مسلح در مواجه با بحران کرونا: راهکارهایی برای جمهوری اسلامی ایران» از جمله طرح‌های پژوهشی کرونایی این دانشگاه به شمار می‌رود.
همچنین دانشکده‌های مختلف این دانشگاه قرار است «زمینه‌های افزایش حساسیت و مشارکت مردم در باره پیشگیری از شیوع ویروس کرونا»، «روند زیست اجتماعی و کرونا» و «تبعات شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد ایران و راهکارهای مقابله با آن» و «چالش‌های فراروی بخش گردشگری در دوران گذار از بحران کرونا و راهکارهای مقابله با آن» را مورد بررسی و پژوهش قرار دهند.
امیر زند مقدم مدیر پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره اقدام دانشگاه در فعال کردن ۲ خوشه پولی-بانکی و ارتباطات و رسانه، گفت: بررسی‌های لازم در قالب این خوشه‌ها انجام شده و برنامه‌ها در دست تدوین است که به زودی ظرف یکی دو هفته آینده، نتایج آن به دولت و مستقیماً برای دبیر ستاد ملی مقابله با کرونا ارسال خواهد شد. البته علاوه بر این ۲ خوشه، «پژوهشکده اقتصاد» دانشگاه در حال آماده سازی توصیه نامه‌های سیاستی است.
ارسال نتایج طرح‌های پژوهشی به دولت به صورت مرحله‌ای
مدیر پژوهشی دانشگاه علامه طباطبایی همچنین درباره روند طرح‌های پژوهشی مرتبط با کرونا گفت: ما در طرح‌های پژوهشی؛ ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، روانشناسی و حتی فلسفی کرونا را مد نظر قرار داده ایم. بسیاری از طرح‌ها آغاز شده است، اما هر کدام باید مراحلی را طی کنند؛ چرا که برخی از آنها، نیاز به تحلیل داده و فرصت بیشتری برای رسیدن به نتیجه دارند.
وی با اشاره به اینکه به مجریان طرح‌های پژوهشی تاکید کرده ایم گزارش مرحله به مرحله طرح‌ها باید ارسال شود، گفت: قرار نیست صرفاً نتیجه نهایی طرح را به دولت ارائه دهیم، بلکه می‌خواهیم در هر مرحله، گزارش آن را آماده کرده و ارسال کنیم.
دانشگاه آزاد به بحث «امنیت غذایی» و «حکمرانی پساکرونا» ورود کرد
دانشگاه آزاد قرار است به ۲ موضوع امنیت غذایی و حکمرانی پساکرونا بپردازد و در همین راستا رئیس دانشگاه آزاد به معاونت تحقیقات، فناوری و نوآوری خود تاکید کرده که باید درباره این بحران‌ها، راهبرد جدی داشته باشد.
از سوی دیگر بنا به تاکید رئیس دانشگاه آزاد، هیئت‌های اندیشه‌ورز در واحدها، باید با مشارکت و حضور فعال اساتید، به سمت تولید دانش مواجهه با چالش کرونا حرکت کنند.
توجه به اشتغال‌های آنلاین / جلوگیری از کاهش تعداد شغل‌ها
سید جواد صدری مهر، مدیر کل پارک علم و فناوری و شرکت‌های دانش بنیان دانشگاه آزاد گفت: با توجه به اینکه بحران کرونا، منجر به تغییر شکل برخی کسب و کارها می‌شود، باید تمام تلاش را برای حفظ تعداد این اشتغال‌ها به کار ببندیم؛ بسیاری از این اشتغال‌ها آنلاین می‌شوند و باید بستر مناسبی را برای فعالیت آنها فراهم کرد که این موضوع در راستای حفظ اشتغال در دستور کار پارک علم و فناوری دانشگاه قرار دارد.
مدیر کل پارک علم و فناوری و شرکت‌های دانش بنیان دانشگاه آزاد افزود: در بحث امنیت غذایی نیز ظرفیت دانشگاه احصا شده و تعاملاتی با سازمان اوقاف و بنیاد مستضعفان صورت گرفته است. به طوری که پیش بینی می‌کنیم در سال جاری، نیمی از بذر صیفی جات داخل کشور را بتوانیم تولید کنیم.
توسعه حلقه‌های اندیشه ورزی با حضور اساتید مختلف
عبدالحسین خسروپناه، معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد با اشاره به اینکه هیأت‌های اندیشه ورز بر روی موضوعاتی چون تغییرات در نظام حقوقی، نظام سیاسی، نظام اقتصادی، مسائل فرهنگی و … در دوران پساکرونا تمرکز دارند، افزود: از آنجایی که کرونا ماهیت بین رشته‌ای دارد از اساتید علوم پایه، فنی و مهندسی علوم پزشکی هم دعوت شده تا حلقه‌های اندیشه‌ورزی در این رابطه توسعه یابد.
از آنجایی که کرونا ماهیت بین رشته‌ای دارد از اساتید علوم پایه، فنی و مهندسی علوم پزشکی هم دعوت شده تا حلقه‌های اندیشه‌ورزی در این رابطه توسعه یابد.
وی ادامه داد: همچنین در زمینه الهیات و مسائل دینی پرسش‌های فراوانی پیش روی ما باز شده که این پرسش‌ها را جمع بندی کرده ایم و از هیأت‌های اندیشه ورز خواستیم به صورت گروه‌های تخصصی بر روی این موضوعات بیاندیشند.
وی افزود: حاصل این اندیشه‌ها به شکل کرسی‌های ترویجی برگزار می‌شود و محصول آن در اختیار مسئولان نظام قرار خواهد گرفت.
معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد با اشاره به احتمال فروپاشی و شکست اتحادیه اروپا پس از کرونا، گفت: کرونا بسیاری از معادلات را به هم زده به طوری که یکی از مهمترین تأثیرات آن در حوزه سیاست این بود که بحث جهانی سازی اصلاً به معنای گذشته قابل پذیرش نیست. مثالی دیگر اینکه بورس در تمام دنیا فروکش کرده و نظام جدیدی در اقتصاد باید شکل بگیرد.
وی تأکید کرد: بنابراین به نظر می‌رسد حکمرانی پساکرونا یک حکمرانی دیگری در جهان خواهد بود.
