یزد با وجود عرصه های متعدد بیابانی در حال حاضر یکی از مناطق عمده تولید انواع محصول باغی، زراعی و گلخانه ای ایران در میان ۳۱ استان است که علاوه بر تامین نیازهای خود بخشی از تولید را هم روانه بازار سایر استان‌ها و خارج از کشور می‌کند .
با تمام این وجود هشت شهرستان از مرکز ۱۰ فرمانداری استان در محاصره عرصه های بیابانی و کانون های فرسایش بادی قرار دارد که با تلاش مردمان سختکوش آن علاوه بر تولید انواع محصول از قبیل گندم، جو، ذرت، گردو، زردآلو،بادام درختی، زعفران ، گل گاوزبان و … یکی از قطب های دامداری و دامپروی ایران در ناحیه مرکزی جمهوری اسلامی نیز است .
روزانه بخشی از شیر و ماست ، مرغ ، تخم مرغ، گوشت قرمز ، ماهیان سردآبی و گرم آبی مازاد بر نیاز مردم یزد به استان های اصفهان، تهران، البزر، کرمان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان عرضه می شود.
با توجه به تبعات ناشی از خشکسالی در ۲ دهه گذشته، کاهش میزان بارندگی، تغییر سیکل دوره بارندگی خصوصا سال اخیر( بارش باران به جای برف در ارتفاعات)، ایجاد فروچاله ها ، برداشت
بی‌رویه و غیراصولی آب و ادامه افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت های مختلف به ویژه دشت یزد- اردکان، کاشت محصولات پرآبخواه و آبیاری غرقابی دیگر به صرف نیست.
با توجه به عرصه‌های بیابانی برای تامین امنیت پایدار در سکونتگاه‌های روستایی، آبادی‌ها و مناطق عشایری، تنها راه کاهش مصرف آب به عنوان با ارزش ترین ماده حیاتی در مناطق بیابانی،کاهش سطح زیرکشت محصولات پرآبخواه ، توسعه آبیاری نوین ، حذف آبیاری غرقابی و افزایش توسعه کشت گیاهان کم آبخواه از جمله ضرورت های حوزه کشاورزی این استان بیابانی که در منطقه گرم و خشک کشور قرار دارد، است .
تعدادی از مردم یزد خصوصا برخی مسوولان و شهرستان ها از این استان با عنوان منطقه کویری یاد می کنند، در حالیکه به گفته پروفسور پرویز کردوانی پدر کویرشناسی ایران در تعریف اصطلاح «کویر» و « بیابان» تفاوت اساسی وجود دارد.
به اعتقاد او در کویر چیزی نمی روید، پدیده کویری در دل عرصه های بیابانی پیدا می شود، اما در بیابان برخی گیاهان متناسب با شرایط اقلیم منطقه می رویند و برخی جانوران هم در آن زندگی می کنند.
لازم به ذکر است به علت بارش کم سبب شاهد نابرابری در توازن توسعه صنعتی و نیز استقرار جمعیت در مناطقی از استان هستیم که به گفته محمدعلی مکرمی مدیرکل ثبت احوال یزد جمعیت استان در حال حاضر یک میلیون و ۱۹۰ هزار نفر است که ۷۰۰ هزار نفر آنها معادل ۵۹ درصد در شهرستان یزد زندگی می کنند.
این شهرستان، و همچنین شهرستان های مهریز، تفت، اشکذر، میبد و اردکان در منطقه ای که به دشت یزد -اردکان معروف است و تنها منابع آبی آن از ارتفاعات شیرکوه که مرتفع ترین قله آن ۴۰۷۵ متر از سطح دریای آزاد قرار دارد ، شاهد استقرار حدود یک میلیون نفر جمعیت است و بیش از ۶۰ درصد و به روایتی هم ۷۰درصد از سه هزار و ۶۰۰ واحد تولیدی و صنعتی استان در این دشت قرار دارند .
به همین علت شاهد فشار روز افزون بر منابع محدود آب های شیرین استان هستیم و آب های شور و نیز لب شور استان با توان و تجربه مردم محلی و کارشناسان در بافق و اردکان
تا حدودی شاهد بهره برداری برای پرورش ماهیان و کشت گیاهان مرتعی است.
البته با شرایط کم آبی و ادامه خشکسالی، تغییر الگوی آبیاری سنتی و توسعه کشت گیاهان کم آبخواه با استفاده از روش های نوین علمی در سال های اخیر مورد توجه بسیاری از بهره برداران و کشاورزان قرار گرفته است، اما ضرورت ادامه این کارها بیشتر به نظر می رسد .
کشاورزان منطقه با تغییر الگوی کشت مثل توسعه گیاهان دارویی ، گلخانه ای ، پسته و زعفران و همچنین گرفتن تسهیلات بلاعوض برای اجرای آبیاری نوین باید همت بیشتری از خود نشان دهند.
در این مورد از مجموع ۱۷۰ هزار هکتار زمین های قابل کشت استان هم اکنون به دلیل تداوم ۲ دهه پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی ، ۱۱۴ هزار هکتار آن کشت می‌شود.
از این میزان ۶۹ درصد مربوط به باغ‌ها و ۳۱ درصد مربوط به زمین‌های زراعی است که ۷۰ هزار نفر کشاورز سختکوش این خطه بیابانی و کم آب در آن فعالیت دارند.
از ۱۱۴هزار هکتار اراضی و باغ های زیرکشت ، شامل ۸۱ هزار هکتار باغی ، ۳۳ هکتار اراضی زراعی ، هزار و ۶۹۰ هکتار محصول گلخانه‌ای است، از مجموع زمین ها و باغ ها و گلخانه ها سالانه افزون بر یک میلیون و ۷۲۴ هزار تن انواع محصول تولید وعلاوه بر مصرف استان بخش عمده آن به دیگر استان ها و بخشی هم به خارج از کشور صادر می شود.
استان یزد در تولید محصول روناس، گلخانه ای، پسته، زردآلو، انار و زعفران به ترتیب رتبه نخست، دوم، سوم، چهارم، پنجم و هفتم کشور را دارد .
۴۲ هزار تن محصول گلخانه ای یزد به خارج صادر شد
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی یزد می‌گوید: با هدف توسعه کشت محصولات کم آبخواه و صرفه جویی در مصرف آب در سال زراعی ۹۹- ۹۸ مبلغ ۵۵۲ میلیارد ریال وام ارزان قیمت برای ایجاد ۴۶ هکتار گلخانه به کشاورزان پرداخت شد.
محمدحسین ملانوری پیشتر به ایرنا گفته بود: در این مدت در سطح ۷۲ هکتار اراضی شهرستان های یزد و اشکذر ، طرح توسعه کشت گلخانه ای با مشارکت بخش خصوصی و با همکاری ۱۴۰ نفر از تولید کنندگان اجرا شده است.
به گفته وی در این مدت متقاضیان احداث ۲۶ هکتار محصولات گلخانه ای بدون دریافت وام بانکی منابع مالی لازم را از محل سرمایه و اندوخته های شخصی خود تامین و پرداخت کردند.
این مسوول بخش کشاورزی استان اضافه کرد: با اجرای طرح یادشده در سطح یادشده علاوه بر افزایش ۱۷ هزار تن محصول که بیشتر خیار سبز است ، زمینه اشتغال ۸۰۰ نفر فراهم شده است.
معاون جهاد کشاورزی استان یادآور شد : هزار و ۶۹۰ هکتار اراضی استان به محصولات گلخانه‌ای اختصاص دارد که سالانه از این مقدار سطح زیرکشت ۴۸۵ هزار تن محصول تولید و روانه بازارهای داخلی و عمدتا خارجی می شود.
ملانوری تصریح کرد: پارسال ۶۰ درصد معادل ۴۲ هزار تن محصول به بازارهای روسیه و عراق و حوزه خلیج فارس صادر شد .
وی بابیان اینکه یزد از لحاظ تولید محصول گلخانه‌ای مقام دوم کشور را دارد، تصریح کرد: تاکنون در این بخش زمینه اشتغال ۱۶ هزار نفر فراهم شده است.
ملانوری خاطرنشان کرد: تولید محصول در فضای باز هر هکتار ۳۰ تن و در گلخانه های معمولی ۳۰۰ تن و در گلخانه های جدید (N. f. t ) بالای ۶۰۰ تن است و در این زمینه مصرف آب برای کاشت محصول گلخانه‌ای نسبت به کاشت در فضای باز ۱۰ برابر کاهش دارد و علاوه بر آن اشتغال را به ۱۰ برابر افزایش می‌دهد.
کشت ۲۸ گونه گیاهان دارویی در یزد
همچنین مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی یزد با اشاره به افزایش ۲۰ درصد سطح زیرکشت گیاهان دارویی استان در سال جاری گفت: امسال از هزار و ۷۶۷ تن محصول از هزار و ۶۴۷ هکتار برداشت شد.
اکبر شیخ علیشاهی افزود: افزایش سطح زیرکشت و توسعه گیاهان دارویی علاوه بر صرفه جویی در آب به طور متوسط در هر هکتار برای کشاورزان ۱۵۰ میلیون ریال درآمدزایی دارد.
وی با بیان اینکه پارسال از هزار و ۵۰۷ هکتار اراضی زیرکشت گیاهان دارویی هزار و ۶۱۷ تن محصول تولید شد، افزود: در حال حاضر ۲۸ گونه گیاهان دارویی در استان کشت می‌شود.
وی عمده گیاهان دارویی تولیدی را زعفران ، آویشن ، نعناع فلفلی، خارمریم ، گل‌گاوزبان، شاه‌تره ، کاسنی ، خارشتر ، زیره سیاه و سبز ، آلوئه ورا، گل محمدی ، زرشک ، آنغوزه ،شیرین‌بیان ذکر کرد.
این کارشناس حوزه باغبانی یزد افزود: برای کشت گیاهان دارویی مدیریت جهاد کشاورزی هر یک از ۱۰ شهرستان استان تا سقف ۵۵۰ میلیون ریال وام برای هر هکتار با همکاری بانک های عامل به متقاضیان پرداخت می کند.
وی اظهارداشت: تاکنون ۱۲ میلیارد ریال برای توسعه ۳۰ هکتار گیاهان دارویی به فعالان این حوزه پرداخت شد، یادآور شد: برای توسعه و افزایش محصول علاوه بر آموزش کشاورزان، معرفی گونه‌های مقاوم و متناسب با شرایط اقلیمی منطقه توسط کارشناسان در برنامه های سازمان در دستور کار قرار دارد.
تولید ۲.۵ تن محصول خشک زعفران در یزد
همچنین به گفته رییس سازمان جهاد کشاورزی یزد، امسال ۲.۵ تن محصول خشک زعفران از ۷۳۴ هکتار زمین‌های زیرکشت این گیاه کم آبخواه در استان برداشت شد.
سید جمال سجادی پور با بیان اینکه متوسط تولید این محصول در هر هکتار پنج کیلوگرم محصول خشک است، افزود: بیشترین سطح زیرکشت زعفران با ۴۰۰ هکتار در شهرستان بهاباد و کمترین آن با ۶ هکتار مربوط به شهرستان یزد است.
وی با اشاره به اینکه با اجرای طرح تغییر الگوی کاشت محصول ، هرسال به سطح زیرکشت زعفران در استان افزوده می‌شود، اظهارکرد: با توجه به کم آبخواه بودن این گیاه و ارزش افزوده بالا، امسال ۱۰۰ هکتار به مجموع زیرکشت زعفران استان افزوده شد و سطح زیرکشت به ۸۳۴ هکتار رسیده است.
وی بابیان اینکه در ابرکوه شرایط آب و هوایی مناسبی برای تولید زعفران وجود دارد ، خاطرنشان کرد: در این شهرستان به همت کشاورزان حدود ۱۰۰ هکتار به کاشت این محصول اختصاص دارد.
وی تأکید کرد: درآمد مردم برخی مناطق استان از جمله ابرکوه ، خاتم و بهاباد از طریق کشاورزی تأمین می‌شود، لذا تغییر الگوی کاشت محصول ، توسعه کاشت گیاه زعفران و گیاهان دارویی به کشاورزان توصیه می‌شود.
اختصاص۴۱۰ میلیارد ریال کمک بلاعوض برای اجرای طرح های آبیاری نوین
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد هم می‌گوید: برای بهره‌وری هرچه بهتر منابع آبی در حوزه کشاورزی استان از سال ۱۳۷۰ تاکنون سامانه نوین آبیاری در ۲۷ هزار هکتار از زمین‌های زراعی و باغی استان اجرا شد.
سید علی‌اصغر مصطفوی افزود: این طرح با کمک های بلاعوض و مشارکت کشاورزان اجرا شد و دولت امسال ، برای اجرای طرح های آبیاری نوین ۴۱۰ میلیارد ریال کمک بلاعوض مصوب کرد ،
امیدواریم این مبلغ با تلاش کشاورزان کاملا تخصیص یابد و با پرداخت این میزان کمک سه هزار و ۵۰۰ هکتار دیگر اراضی به سامانه نوین آبیاری( قطره ای ، بارانی و نواری ( تیپ) تجهیز خواهد شد.
این مسوول یادآور شد: با اجرای سامانه‌های نوین آبیاری یادشده ظرفیت صرفه‌جویی آب به ازای هر هکتار حدود سه هزار مترمکعب است.
وی اجرا و توسعه طرح‌های آبیاری نوین را در استان ضروری خواند و گفت: کشاورزان و مسوولان باید تمامی مساعی خود را برای راهکارهای استفاده و بهره وری بهتر از آب بخش کشاورزی به کار گیرند.
مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی یزد تصریح کرد : در اجرای سامانه یادشده شهرستان‌های ابرکوه ، خاتم و تفت پیشتاز بودند و بیشترین اجرا را در بخش آبیاری نوین داشته‌اند.
وی استقبال کشاورزان از اجرای سامانه نوین آبیاری را نسبتاً خوب ارزیابی کرد و یادآور شد: نبود ثبات و افزایش قیمت لوازم آبیاری نوین ، پایین بودن توان مالی آنها برای پرداخت خودیاری و خرده مالکی کشاورزان از جمله چالش‌هایی است که در این حوزه دیده می‌شود.
وی بابیان اینکه هم اکنون سالانه ۸۲ درصد منابع آبی یزد به میزان ۹۲۲ میلیون مترمکعب در بخش کشاورزی مصرف می‌شود ، تصریح کرد: بر اساس طرح تعادل بخشی سفره‌های آب زیر زمینی در یک برنامه چند ساله بایستی مصرف آب در این بخش با ارتقای راندمان آبیاری و اصلاح الگوی کشت کاهش یابد .
این کارشناس بخش آب و خاک یزد افزود: دولت برای تجهیز هر هکتار زمین‌های کشاورزی و سامانه‌های آبیاری موضعی هم اکنون ۱۳۰ میلیون ریال و سامانه کم فشار ۵۸ میلیون ریال کمک بلاعوض پرداخت می‌کند.
افزایش سطح زیر کشت محصولات گلخانه‌ای در ابرکوه
همچنین به گفته مدیرجهادکشاورزی ابرکوه با وجود محدودیت منابع آبی و تداوم ۲ دهه پدیده خشکسالی، با پرداخت تسهیلات بانکی، سطح زیرکشت محصولات گلخانه‌ای شهرستان روبه افزایش است.
مهدی غیب الهی افزود: جهاد کشاورزی شهرستان در راستای تغییر الگوی کشت، آمادگی دارد برای توسعه کاشت محصول گلخانه‌ای با پرداخت وام به متقاضیان و فارغ التحصیلان رشته های کشاورزی برای ایجاد اشتغال آنها مجوز ساخت گلخانه صادر کند.
وی خاطرنشان کرد: با استفاده از تسهیلات بانکی، از سال‌های زارعی ۷۴ و ۷۳ تاکنون ۱۴ هکتار اراضی به کشت محصول گلخانه‌ای با استفاده از روش‌های نوین آبیاری در این شهرستان اختصاص داده شد.
وی با بیان اینکه از این میزان ۱۲ هکتار آن به مرحله تولید رسید، اظهارکرد: متوسط برداشت خیار سبز گلخانه‌ای در هر هکتار در ابرکوه ۳۰۰ تن است.
این مسوول بخش کشاورزی ادامه داد: از ابتدای امسال تاکنون، سه هزار و ۱۵۰ تن انواع محصول گلخانه‌ای تولید و روانه بازار مصرف داخلی و خارجی شده است.
غیب الهی با اشاره به روش کاشت نوین گلخانه‌ای به صورت هیدروپونیک (کشت بدون خاک) تاکید کرد: این روش تولید محصول را به ۲ برابر افزایش می‌دهد در روش معمولی کشت گلخانه‌ای در هر هکتار ۱۵ میلیارد ریال و روش کشت بدون خاک ۳۰ میلیارد ریال تسهیلات به متقاضیان پرداخت می شود.
مرکز شهرستان ۵۵ هزار نفری ابرکوه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب غربی شهر یزد قرار دارد.
