در برخی فصول با اینکه انتظار می‌رود نرخ بیکاری افزایش یابد، می‌بینیم که این نرخ کاهش یافته یا حداقل نسبت به فصل قبل، تغییر چندانی نداشته است. یک کارشناس اقتصادی با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد ایران معتقد است در این شرایط، تعداد دلسردشدگان از یافتن شغل، افزایش می‌یابد و بر این اساس، افزایش جمعیت غیرفعال، دارای توجیه اقتصادی است.
نرخ بیکاری از تقسیم جمعیت بیکار، به جمعیت فعال به‌دست می‌آید و جمعیت فعال به گروهی از افراد در سن کار گفته می‌شود که یا شاغل‌اند یا در جست‌وجوی کار هستند. جمعیت فعال در ایران به نسبت کل جمعیت در سن کار، در مقایسه با سایر کشورها کمتر است؛ در واقع نرخ مشارکت که همان نسبت جمعیت فعال به کل جمعیت در سن کار است، در ایران نسبت به سایر کشورها کمتر است. نرخ مشارکت در کشورمان (در هر فصل) از سال ۱۳۸۴ تاکنون، هیچ‌گاه از ۴۸ درصد بیشتر نبوده است. یعنی در بهترین حالت از هر ۱۰۰ نفر که در سن کار یعنی بالای ۱۵ سال قرار دارند، تنها ۴۸ نفر شاغل یا در جست‌وجوی کار بوده‌اند.
در برخی فصول با اینکه با بررسی شرایط اقتصاد کلان کشور، انتظار می‌رود نرخ بیکاری افزایش یابد، می‌بینیم که این نرخ کاهش یافته یا حداقل نسبت به فصل قبل، تغییر چندانی نداشته است. این موضوع را می‌توان در نتایج طرح آمارگیری نیروی‌کار در زمستان سال ۱۳۹۸ که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده نیز مشاهده کرد.
بیکاری منهای کرونا
نکته مهمی که باید در رابطه با نتایج این طرح در نظر گرفت، بازه زمانی اجرای آن است. در گزارش مرکز آمار درباره طرح آمارگیری از نیروی کار زمستان ۱۳۹۸ آمد است: «در هر فصل بر اساس استانداردهای مربوطه و طرح فنی آمارگیری نیروی کار، اطلاعات وضع فعالیت افراد در هفته دوم تقویمی کامل و هفته پس از آن در ماه میانی هر فصل جمع آوری می‌شود؛ بنابراین اطلاعات فصل زمستان طرح مذکور مربوط به ۱۲ لغایت ۲۵ بهمن ماه ۱۳۹۸ بوده که متأثر از شرایط شیوع بیماری کرونا در کشور نبوده است.» بنابراین احتمالاً تأثیر کرونا بر نرخ شاخص‌های بازار کار، در فصل بعد یعنی بهار سال جاری، مشاهده خواهد شد.
تأثیر توقف طرح‌های آماری در کیفیت داده‌ها
البته این در صورتی است که جمع‌آوری اطلاعات مربوط به این طرح، تحت تأثیر توقف اجرای برخی طرح‌های آماری قرار نگیرد. مرکز آمار ایران در اسفند ماه اعلام کرد اجرای تمام طرح‌های آمارگیری که از طریق مراجعه مستقیم به خانوارها انجام شوند، تا پایان سال متوقف شده است. اکنون باید دید از سرگیری اجرای این طرح‌ها در سال جدید، به چه‌صورت خواهد بود. اجرای طرح‌های آماری و ارائه و انتشار آماری که به لحاظ کیفی از اعتبار بالایی برخوردارند، اهمیت ویژه‌ای در تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌های پس از اپیدمی دارد.
بازار کار در زمستان ۱۳۹۸
شاخص‌های کلیدی بازار کار در زمستان سال گذشته و پیش از شیوع کرونا در کشور، نشان از ثبات نسبی نرخ بیکاری دارد. ثباتی که با توجه به شرایط اقتصاد کلان، تا حدودی خارج از انتظار بوده است. نرخ بیکاری جمعیت بالای ۱۵ سال در زمستان سال گذشته، ۱۰.۶۴ درصد بوده که در مقایسه با نرخ بیکاری پاییز یعنی ۱۰.۵۸ درصد، افزایش اندکی داشته، اما از آنجایی که نرخ بیکاری توسط مرکز آمار به‌صورت رند شده و تا یک رقم اعشار گزارش می‌شود، می‌توان گفت نرخ بیکاری در دو فصل پاییز و زمستان ۱۳۹۸، بدون تغییر و برابر با ۱۰.۶ درصد بوده است. همچنین نرخ بیکاری در زمستان سال گذشته، نسبت به فصل مشابه سال قبل ۱.۷ درصد کاهش نیز داشته است.
ثبات نرخ بیکاری در زمستان ۱۳۹۸ و کاهش آن نسبت به زمستان ۱۳۹۷، با تحلیل دیگر شاخص‌ها از قبیل نرخ مشارکت، قابل تحلیل و بررسی است. نرخ مشارکت اقتصادی در زمستان ۱۳۹۸، برابر با ۴۲.۳۵ درصد بوده که نسبت به پاییز ۱۳۹۸ و همچنین زمستان ۱۳۹۷ کاهش یافته است و در واقع به معنای خروج تعداد قابل توجهی از شمار جمعیت فعال، به جمعیت غیر فعال بوده است. در زمستان ۱۳۹۸ یک میلیون و ۱۱۵ هزار نفر از شمار جمعیت فعال خارج شده‌اند. آیا خروج این عده از شمار جمعیت فعال، دارای توجیه اقتصادی است یا برخی شبهه‌ها درباره آمارهای مرتبط با نرخ بیکاری می‌تواند حقیقت داشته باشد؟
یک کارشناس اقتصادی با توجه به رکود حاکم بر اقتصاد ایران معتقد است در این شرایط، تعداد دلسردشدگان از یافتن شغل، افزایش می‌یابد و بر این اساس، افزایش جمعیت غیرفعال، دارای توجیه اقتصادی است.
آمار دلسردشدگان از یافتن کار
محمدرضا عبداللهی، کارشناس مسائل اقتصادی در این رابطه به ایرناپلاس گفت: در دوران رکود اقتصادی، این اتفاق رخ می‌دهد که دلسردشدگان از یافتن کار را داشته باشیم. این موضوع را می‌توان با استفاده از ماتریس انتقالات جریان نیروی کار نیز تحلیل کرد.
وی افزود: به‌عنوان نمونه بررسی متغیرهای جریان بازار کار در پاییز ۱۳۹۸ که توسط مرکز آمار ایران منتشر شده نشان می‌دهد ۲۵.۷ درصد از جمعیت بیکار در پاییز ۱۳۹۷ به جمعیت غیرفعال در پاییز ۱۳۹۸ پیوسته‌اند. یعنی این افراد پس از یک سال جست‌وجو برای کار، از یافتن کار دلسرد شدند و از نظر اقتصادی، غیرفعال تلقی می‌شوند و از بازار کار خارج می‌شوند. همچنین ۱۳ درصد از افراد شاغل در پاییز ۱۳۹۷ یعنی بیش از سه میلیون و ۱۰۰ هزار نفر، در پاییز ۱۳۹۸ از بازار کار خارج شده و در گروه غیرفعال قرار گرفتند.
شواهدی از رکود اقتصادی در بازار کار
عبداللهی در ادامه گفت: به‌طور کلی افزایش جمعیت غیرفعال، از مشخصه‌های رکود اقتصادی است. در رابطه با نرخ بیکاری زمستان نیز می‌توان به تعداد شاغلان بخش‌های مختلف، توجه کرد. تعداد شاغلان بخش صنعت و کشاورزی در زمستان سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۷ کاهش یافته و در مقابل، شاغلان بخش خدمات در این مدت افزایش یافته است. در نتیجه، می‌تون گفت با اینکه نرخ بیکاری کاهشی بوده و علت آن افزایش جمعیت غیرفعال بوده، اما شواهد قابل توجهی درباره بازار کار از خلال این آمارها قابل استخراج است.
کمترین افزایش تعداد شاغلان در دهه گذشته
وی درباره افزایش تعداد شاغلان نسبت به زمستان ۱۳۹۷ گفت: نخست اینکه تعداد شاغلان تنها حدود ۵۰ هزار نفر نسبت به زمستان ۱۳۹۷ اضافه شده است که از جمله کمترین تعداد افزایش شاغلان در دهه ۱۳۹۰ است. دیگر اینکه حدود ۲۶۰ هزار نفر به تعداد شاغلان بخش خدمات اضافه شده، اما اینها افرادی هستند که در زمان اجرای طرح آمارگیری نیروی کار یعنی دو هفته نیمه بهمن، اعلام کردند که شاغل هستند و بعد از آن مسئله شیوع کرونا پیش آمد. یعنی اگر در اسفندماه دوباره آمارگیری انجام می‌شد، احتمالاً جمعیت قابل توجهی از این افراد، بیکار شده بودند و اگر نرخ بیکاری در انتهای زمستان را مد نظر قرار دهیم، احتمالاً نرخ بیکاری زمستان افزایش خواهد یافت و انتظار می‌رود تأثیر کرونا بر بازار کار، در آمارهای بهار امسال بروز پیدا کند. به‌نظر می‌رسد گروهی از افرادی که در زمستان سال گذشته شاغل شده بودند، در همین فصل نیز کار خود را از دست داده باشند، اما از آنجایی که آمارگیری در نیمه بهمن انجام می‌شود این عده در آمارها دیده نشده‌اند.
