گردشگری مزرعه ( Agricultural Tourist )شاخه ای از گردشگری پایدار است که مدت هاست به یکی از بخش های موفق و جذاب این صنعت در سراسر جهان تبدیل شده، این سبک از گردشگری به گونه ای است که گردشگران از نزدیک و به طور فعال در مراحل تولید و برداشت محصولات کشاورزی، باغی و دامی دیگر شاخه های کشاورزی قرار می گیرند و حتی مشارکت می کنند.
مزرعه های گردشگری که در کل دنیا اغلب به صورت خانوادگی اداره می شوند، شامل فعالیت هایی کشاورزی با زیر مجموعه محصولات متنوع کشاورزی، مرغ و ماکیان، دام سبک ،زنبورداری، شیلات، پرورش کرم ابریشم و دیگر محصولات و فعالیت ها است که همه این موارد می تواند در دل یک مزرعه به صورت یک مجموعه به گردشگران ارائه شوند.
این شاخه از گردشگری همان طور که تجربه عینی و قابل لمس زندگی محلی و فعالیت های روزانه یک مزرعه را برای بازدید کنندگان فراهم می کند، به همان میزان هم برای جوامع محلی مواهب زیادی به دنبال دارد، به طوری که مزرعه دار علاوه بر اینکه مثل سابق به تولید محصول خود مشغول است، با کمی فکر و خلاقیت و ایجاد فضایی برای ارایه خدمات پذیرایی به گردشگران گام بزرگی را برای بازاریابی محصول کشاورزی، دامی و تولیدات خود بر می دارد به علاوه اینکه به طور مستقیم و غیر مستقیم در رونق تولید ، اشتغالزایی و توسعه پایدار کمک می کند.
بر اساس بررسی های انجام شده در روستاهای ایالت کانزاس در آمریکا در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۸۰۰ میلیون دلار از این راه کسب درآمد کردند و ۴۰ درصد درآمد کشاورزان و درآمد روستا از این طریق افزایش یافت. همچنین در کشور فیلیپن گردشگری مزرعه موجب رشد ۱۴ درصدی اقتصاد روستایی این کشور شده است.
کارشناسان معتقدند، رویکرد احداث مزرعه های گردشگری ضمن زنده نگه داشتن هویت و بافت سنتی و نوستالژیک منطقه ، برای نسل جوانی که کشاورزی را شغلی کم درآمد و زیان ده می بینند و فروش زمین را کلید حل مشکلات اقتصادی می پندارند، می تواند جذاب باشد، تا به جای فروش زمین های خود با سرمایه گذاری در کشاورزی مزارع و نیز ارائه خدمات پذیرایی به رشد اقتصادی ، بازاریابی محصول ، اشتغالزایی و رونق منطقه و کسب و کار خود کمک کنند.
به اعتقاد این کارشناسان ، اجرای این طرح در استان مازندران به دلیل کشاورزی بودن و با توجه به ظرفیت بالای تولیدات کشاورزی ،دامی و باغی در سطح استان می تواند علاوه بر رونق گردشگری و افزایش درآمد روستائیان ، از ادامه روند تخریب بافت کشاورزی و تغییر کاربری ها در این منطقه جلوگیری کند.
بدون شک برای گردشگرانی با فرهنگ های گوناگون ، چیدن پرتقال و نارنج ، دوشیدن شیر، پختن نان محلی ، چادرشب بافی ، نمد مالی ، نشا کاری و چای چینی و تمشک چینی ، صید ماهی از پره صیادان سبک شگفت انگیزی است که حتی تجربه آن برای نسل جدید بومی منطقه که کمتر با چنین تجربیاتی سرکار ندارند هم جذاب است ، بنا بر این اگر توجه باغداران به این شاخه از گردشگری معطوف شود می توانند نقش زیادی در توسعه گردشگری و حفظ چشم اندازهای طبیعی و درآمدزایی بیشتر در این شهرستان ایفای نقش کند.
شهرستان رامسر در غرب استان مازندران علاوه بر مزیت ها طبیعی و تاریخی بیشماری که در جذب گردشگر دارد، با برخورداری از ۷ هزار هکتار سطح زیر کشت زراعت ، باغبانی ، بخش میانبند ، و دهستانی و انواع متنوع محصولات کشاورزی، گیاهان دارویی و دامی فرصت و ظرفیت مناسبی برای اجرای طرح های گردشگری مزرعه برای مردم محلی است، که تا کنون مغفول مانده و به جز فعالیت در حوزه بوم گردی توجه چندانی به به احداث مزرعه های گردشگری نشده است.
از سوی دیگر یکی از معضلات پیش روی این منطقه از شمال کشور کاهش باغ های کشاورزی و تغییر کاربری زمین ها به ویژه در مناطق خوش آب و هوا و خوش منظره روستایی این شهرستان است. تب فروش باغ های مرکبات و چای که پس از تفکیک و قطعه بندی به فروش می رسند ، در سال های اخیر رو به افزایش بوده است و به همین دلیل است که روزانه شاهد از بین رفتن تدریجی باغ ها و چهره سنتی روستاهایی هستیم که رفته رفته هویت و فرهنک معنوی شان در انبوه برج ها و سازه های بتنی از نظرها محو می شود ، به طوری که هم اکنون این تغییر هویت و تهاجم به سبک زندگی روستایی با سرعتی ویرانگری رو به افزایش است.
ایده‌ای نو با آینده‌ای روشن
یک مزرعه دار گردشگری در تعریف این نوع از کسب و کارها به خبرنگار ایرنا گفت : تعریف مزرعه گردشگری در دنیا به این معنی است که کشاورزان با ارایه خدمات گردشگری و درگیر کردن بازدید کنندگان با سبک زندگی در یک مزرعه به درآمد مازاد دست پیدا می کنند .
مجید زمانی جلوگیری از تغییر کاربری اراضی کشاورزی را از مهم ترین اهداف این فعالیت ها عنوان کرد و افزود : مزرعه های کشاورزی و گردشگری به عنوان یک واحد اقتصادی راه مناسبی برای جلوگیری از نابودی کشاورزی و باغ ها در این مناطق به شمارمی رود.
وی که دارای مزرعه گردشگری با محصول تمشک است، در باره تجربه خود از این فعالیت ، توضیح داد : استقبال بی سابقه گردشگران از این مزرعه و درآمد مازادی که در مدت کوتاهی از این راه به دست آمد به ما ثابت کرد که این کسب و کارها آینده موفقی دارند، ضمن این که می توان گفت این درآمد مازاد که از راه ارایه خدمات گردشگری به دست می آید یقینا عاملی انگیزه بخش برای جایگزین کردن این فعالیت ها به جای فروش زمین های کشاورزی است.
زمانی ، همچین فعالیت های آموزشی را از دیگر اهداف این کسب و کارها برشمرد و افزود : این مزرعه ها ظرفیت مناسبی برای فعالیت ها فوق برنامه دانش آموزان در تمام مقاطع تحصیلی هستند و بازدیدهایی که دانش آموزان از این مزرعه گرشگری داشتند، نشان می دهد که اینگونه کارها و تجربه یک روز کشاورزی در فضایی واقعی برای آنها جذاب و لذت بخش است، ضمن این که فضای مناسبی برای اردوهای علمی و تحقیقاتی دانشجویان هم محسوب می شود.
این مزرعه دار در باره ویژگی های زیرساختی لازم برای یک مزرعه گردشگری نیز توضیح داد : داشتن راه دسترسی مناسب ، پارکینگ برای خودروی بازدید کنندگان ، سرویس بهداشتی و فضای استراحت فارغ از متراژ زمین و حجم سرمایه گذاری از موارد اولیه مورد نیاز برای شروع این فعالیت است.
فقدان قوانین و دستورالعمل مشخص
این مزرعه دار رامسری در خصوص نقش نهادها متولی برای حمایت از این فعالیت ها هم گفت : متاسفانه تاکنون هیچ گونه قانون و دستور العملی برای فعالیت هایی با عنوان گردشگری کشاورزی از سوی نهادهایی مانند جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی تعریف و مصوب نشده و به عبارت دیگر تاکنون موافقت اصولی با این عنوان در کشور صادر نشده است.
وی افزود : البته طی چهار ماه گذشته کارگروهی از سوی وزارت جهادکشاورزی، وزارت میراث فرهنگی و همچنین فعالین بخش خصوصی که خودم هم از اعضای آن هستم تشکیل شده است تا با مطالعه بر روی قوانین ، شناسایی سایت های مستعد برای این کسب و کارها ، آیین نامه های و ضوابط مورد نیاز را مصوب کنند ، که با این وجود امیدوار هستیم تا ابتدای سال بعد این بخش سازماندهی و عملیاتی شود تا شاهد قوانین و اتفاقات خوب در این بخش باشیم.
کسب و کار سودآور
یک کارشناس اقتصادی نیز در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه زمین تنها دارایی است که از نظر اقتصادی استهلاک ندارد و به مرور زمان ارزش آن کم نخواهد شد ، گفت : باید بپذیریم به دلیل اشباع محصولاتی مانند مرکبات در کل کشور و هزینه های بالای تولید محصولات ، تلفیق کشاورزی و گردشگری راهی اطمینان بخش برای درآمد زایی قابل توجه است.
طاهره جهانی افزود : از آنجایی که برای منطقه مازندران و خصوصا غرب استان محور اقتصادی گردشگری تعریف شده است ، می توان اطمینان خاطر داشت با تدوین یک برنامه خلاقانه و با کمترین هزینه ، در کوتاهترین زمان به ارزش افزوده چشمگیر و سود مازاد دست یافت.
این عضو هیات علمی دانشگاه ، حفظ هویت و بافت سنتی مناطق گردشگری، توسعه همه جانبه اقتصاد منطقه، رونق کسب و کارها ، بوم گردی ها و اقامتگاه ها را از اثرات مثبت احداث مزرعه های گردشگری عنوان کرد و گفت : تاسیس گلکده های مارانتا با محصولات صادراتی و درآمد چشمگیر در رامسر و مزرعه تمشک در این منطقه ثابت کرده این مشاغل مانند نورافکن لب توجه می کنند و انگیزه خوبی برای جوانان منطقه به وجود می آورند.
جهانی معتقد است: از آنجایی که گرایش سبد غذایی مردم به سمت محصولات ارگانیک رفته و از سوی دیگر کشت تولیدات این منطقه نیز فاصله چندانی با این محصولات طبیعی و ارگانیک ندارد، پس به راحتی می توان با گردشگری که به دنبال اطمینان از سلامت تولیدات و تجربه های تازه است ارتباط برقرار کرد و در کمترین زمان به سود قابل توجهی دست یافت در چنین شرایطی زمین کشاورزی حفظ شده، درآمد افزایش می باید و توسعه گردشگری پایدار منطقه رقم می خورد.
رشد اقتصاد کشاورزی و گردشگری
رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان رامسر نیز اتصال کشاورزی و و گردشگری ( Agricultural Tourist) را عاملی برای اقتصادی شدن کشاورزی و بهره مندی بیشتر خواند و افزود: با توجه به اینکه سطح مالکیت در شهرستان رامسر در سطح پایینی قرار دارد و از سوی دیگر رامسر شهری توریستی تفریحی است ، تلفیق خدمات گردشگری و کشاورزی به افزایش بهره وری بخش کشاورزی ، جلوگیری از تغییر کاربری ها کمک کرد .
فرزاد نواییان با بیان اینکه سازمان جهاد کشاورزی از مدت ها پیش در حال تدوین آیین نامه های این فعالیت ها است ، افزود : برای اجرایی شدن این طرح ها نیازمند تعریف سازوکارها و دستورالعمل هایی هستیم تا نقشه راه برای بهره برداران و باغداران مشخص کنیم تا آنها از بخش کشاورزی خود ذینفع و درآمدی مازادی هم از حضور توریسم برای آنها به وجود آید.
وی ضمن تاکید بر اهمت تدوین دستور العمل ها برای ارایه مجوزهای قانونی به متقاضیان ، یاد آور شد: نگاه سازمان به گردشگری مزرعه یا گردشگری کشاورزی مثبت است ، ضمن این که ما این رویکرد را ارهکاری برای حفظ بخش کشاورزی منطقه می بینیم ، ضمن این که اتصال کشاورزی به گردشگری برای نسل جوانی که به نوعی از کشاورزی گریزان است می تواند جذابیت های خاص خود را داشته باشد و در زمین هایی با قطعات کوچک که بعضا به ارث می برند این دست فعالیت ها را آغاز کنند.
رییس اداره میراث فرهنگی ، گردشگری و صنایع دستی رامسر نیز در این باره به خبرنگار ایرنا گفت : ظرفیت های طبیعی و توریستی رامسر به گونه ای است که هم از استعداد لازم برای پیاده سازی ایده های مبتنی بر گردشگری توریسم ( Agricultural Tourist) برخوردار است و هم این که از نیروی انسانی ماهر و با تجربه این مدل از گردشگری نیز بهره دارد.
نادر سحر خیز افزود : مجید زمانی، اولین کسی بود در استان مازندران و در شهر رامسر اولین مزرعه تمشک را در یک زمین ۳۰۰ متری به بهره برداری رساند و بعد از آن نیز پروژه بزرگ مزرعه تمشک در استان گلستان احداث کرد، که اجرایی شدن این ایده از سوی این فرد مقدمه ای شد تا تدوین اساسنامه مزرعه های گردشگری از سوی سازمان ما آغاز شود ، چرا که تا پیش از این چنین اساسنامه نداشت و هنوز هم به طور دقیق چنین اساسنامه ای نداریم، در تلاش هستیم با این تیم و با حضور افرادی که در این حوزه دارای تخصص و تجربه هستند این اساسنامه به طور دقیق و کاربردی تدوین شود.
سحر خیز با بیان اینکه گردشگری راه نجات کشاورزی است ، گفت : تمام دنیا مدت ها پیش به این باور رسیدند و این در حالی است که ما هنوز قدمی بر نداشتیم ، ضمن این که همچنان به دنبال تولید محصولات تکراری هستیم در حالی که همین مزرعه تمشک اقای زمانی در همان سال اول تولید، هزینه هایی را که برای احداث مزرعه خرج کرده بود ، به دست آورد و در حال حاضر تنها تولید کننده عصاره تمشک در ایران است.
